برای پاسخ دادن به این پرسش، از دو طریق می توان وارد شد. اول آنکه با توجه به اصول اعتقادات خود سخن بگوییم و دوم آنکه به نمونه های عینی حلال و حرام در زندگی خود بنگریم. اگر اصول اعتقادی خود را مد نظر قرار دهیم، باید بگوییم خدای متعال آن گونه که خود وصف کرده بهترین خالق است: (فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقینَ[مومنون/14] پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است!) بهترین مخلوقات را آفریده و هر آنچه که نیاز داشته اند، برایشان مهیا کرده است: (رَبُّنَا الَّذی أَعْطی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی[طه/50] (پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی، آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده سپس هدایت کرده است!) او عالم است و آنچه نیاز داریم می شناسد، قادر است و می تواند نیازهایمان را ایجاد کند ، حکیم است و کار بیهوده انجام نمی دهد. اگر به زندگی خود بنگریم، هیچ میل و نیازی در درون خود نمی بینیم که پاسخی برای آن در جهان خارج وجود نداشته باشد. و اصولا نفی عبث بودن خلقت به همین معناست . خدا نسبت به بندگان خود مهربان و بخشنده است: (إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ[بقره/143] خداوند، نسبت به مردم، رحیم و مهربان است.) پس چه وجهی دارد که خدای متعال، حرام ها و نهی ها را بیشتر از حلال ها قرار دهد! آیا دشمن خود شیطان را دوست گرفته ایم و خدای مهربان را دشمن خود می بینیم که تصور کنیم او در صدد آزار ماست؟ اما اگر با نگاه جزئی به زندگی به دنبال آمار گیری از حلال ها و حرام ها باشیم، در اولین گام با این مساله مواجه می شویم که کدام زمان و کدام جامعه معیار است؟ چرا که در انواع مدل های زندگی، این مساله پاسخ های متفاوتی می یابد. مثلا در جامعه ای کافر که از مسیر الهی دور شده اند و غرق در گمراهی ها و گناه ها هستند، شاید واقعا حرام ها بیشتر از حلال ها باشد. به عنوان مثال اگر بخواهیم در جامعه ای این چنین نوشیدنی انتخاب کنیم، با دهها یا صدها مدل از مشروبات و مسکرات مواجه می شویم! اگر بخواهیم گوشت انتخاب کنیم، با گزینه های متعددی از آنچه خدا نهی کرده است، مواجه می شویم! اگر بخواهیم به مجلسی برویم یا دوستانی انتخاب کنیم، نهی های الهی برایمان زیاد جلوه می کند. اما در جامعه ای که مسیر الهی، محترم شمرده می شود و قاطبه مردم مومن می باشند، آن وقت زندگی معمولی در جامعه، همیشه به دور از حرام ها خواهد بود. و برای انجام دادن حرام، باید غیر معمولی شد. در واقع سبک زندگی مومنانه و کافرانه، مصادیق حلال و حرام را از جهت آمار متفاوت می گرداند. و از این زاویه، حکمت الهی سبب به وجود آمدن این وضعیت نشده است. بلکه انتخاب و عمل ما انسان هاست که چنین وضعیتی را به وجود آورده است.
برای پاسخ دادن به این پرسش، از دو طریق می توان وارد شد. اول آنکه با توجه به اصول اعتقادات خود سخن بگوییم و دوم آنکه به نمونه های عینی حلال و حرام در زندگی خود بنگریم.
اگر اصول اعتقادی خود را مد نظر قرار دهیم، باید بگوییم خدای متعال آن گونه که خود وصف کرده بهترین خالق است:
(فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقینَ[مومنون/14] پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است!)
بهترین مخلوقات را آفریده و هر آنچه که نیاز داشته اند، برایشان مهیا کرده است:
(رَبُّنَا الَّذی أَعْطی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی[طه/50] (پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی، آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده سپس هدایت کرده است!)
او عالم است و آنچه نیاز داریم می شناسد، قادر است و می تواند نیازهایمان را ایجاد کند ، حکیم است و کار بیهوده انجام نمی دهد. اگر به زندگی خود بنگریم، هیچ میل و نیازی در درون خود نمی بینیم که پاسخی برای آن در جهان خارج وجود نداشته باشد. و اصولا نفی عبث بودن خلقت به همین معناست .
خدا نسبت به بندگان خود مهربان و بخشنده است:
(إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ[بقره/143] خداوند، نسبت به مردم، رحیم و مهربان است.)
پس چه وجهی دارد که خدای متعال، حرام ها و نهی ها را بیشتر از حلال ها قرار دهد! آیا دشمن خود شیطان را دوست گرفته ایم و خدای مهربان را دشمن خود می بینیم که تصور کنیم او در صدد آزار ماست؟
اما اگر با نگاه جزئی به زندگی به دنبال آمار گیری از حلال ها و حرام ها باشیم، در اولین گام با این مساله مواجه می شویم که کدام زمان و کدام جامعه معیار است؟ چرا که در انواع مدل های زندگی، این مساله پاسخ های متفاوتی می یابد.
مثلا در جامعه ای کافر که از مسیر الهی دور شده اند و غرق در گمراهی ها و گناه ها هستند، شاید واقعا حرام ها بیشتر از حلال ها باشد. به عنوان مثال اگر بخواهیم در جامعه ای این چنین نوشیدنی انتخاب کنیم، با دهها یا صدها مدل از مشروبات و مسکرات مواجه می شویم! اگر بخواهیم گوشت انتخاب کنیم، با گزینه های متعددی از آنچه خدا نهی کرده است، مواجه می شویم! اگر بخواهیم به مجلسی برویم یا دوستانی انتخاب کنیم، نهی های الهی برایمان زیاد جلوه می کند.
اما در جامعه ای که مسیر الهی، محترم شمرده می شود و قاطبه مردم مومن می باشند، آن وقت زندگی معمولی در جامعه، همیشه به دور از حرام ها خواهد بود. و برای انجام دادن حرام، باید غیر معمولی شد.
در واقع سبک زندگی مومنانه و کافرانه، مصادیق حلال و حرام را از جهت آمار متفاوت می گرداند. و از این زاویه، حکمت الهی سبب به وجود آمدن این وضعیت نشده است. بلکه انتخاب و عمل ما انسان هاست که چنین وضعیتی را به وجود آورده است.
- [آیت الله خامنه ای] اعضاء حلال و حرام ماهی
- [آیت الله سبحانی] حیوانی که از حیوان حلال گوشت و حرام گوشت متولد شود آیا گوشت آن حلال است؟
- [سایر] راه تشخیص موسیقی حلال و حرام چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا شطرنج حلال است یا حرام؟
- [سایر] بهره های بانکی حرام است یا حلال؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] ضابطه در حلال یا حرام بودن آبزیان چیست؟ آیا در صورت حرام بودن، خرید و فروش آنها نیز حرام است؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] ضابطه در حلال یا حرام بودن آبزیان چیست؟ آیا در صورت حرام بودن، خرید و فروش آنها نیز حرام است؟
- [سایر] کسب روزی حلال در سیره پیامبر خدا را بیان کنید؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اجزا حرام حیوانات حلال گوشت کدام قسمت هاست؟
- [سایر] گرفتن سود بانکی حلال است یا حرام است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] تخم حیوانات دریایی حلال، حلال و تخم حیوانات دریایی حرام، حرام است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] تخم پرندگان حلال، حلال و تخم پرندگان حرام، حرام است. و اگر مشتبه باشد تخمهائی که دو طرف آن مساوی است حرام است و تخمهائی که یک طرف آن باریک تر است حلال است.
- [آیت الله مظاهری] تخم و شیر از حیوان حلال گوشت حلال است و از حیوان حرام گوشت حرام است، و تخم ماهی که به آن خاویار میگویند اگر از ماهی فلسدار باشد حلال است.
- [آیت الله اردبیلی] تخم ماهی حلال گوشت (خاویار) هرچند نرم و لَزِج باشد حلال است و تخم ماهی حرام گوشت هرچند سفت و خشن باشد حرام میباشد و اگر در موردی مشتبه شود که از قبیل حلال است یا حرام، بنابر احتیاط اگر لَزِج و نرم باشد، از مصرف آن خودداری شود و اگر سفت و زبر باشد، خوردن آن حلال است.
- [آیت الله مظاهری] اگر شک داشته باشیم حیوانی حلال گوشت است یا حرام گوشت، خوردن گوشت و شیر و تخم آن حلال است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] جایز نیست چیزی که فایده حلال و حرام هر دو دارد به قصد فایده حرام عاریه بدهند.
- [آیت الله بهجت] خرید و فروش رادیو و تلویزیون، که دارای منافع حلال و حرام است، به قصد منفعت حلال مانعی ندارد؛ و همچنین است استفاده از آن در جهت حلال، ولی بههیچوجه نباید از آن استفاده حرام بکنند، و نیز باید در دسترس کسی که استفاده حرام میکند قرار ندهند.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی از حرام جنب شود و بعد با حلال خود نزدیکی کند، یا اول با حلال خود نزدیکی کند و بعد از آن از حرام جنب شود، احتیاط واجب آن است که از عرق خود اجتناب نماید.
- [آیت الله علوی گرگانی] چون رادیو وتلویزیون هم منافع حلال وهم منافع حرام دارد، خرید وفروش آنها برای منافع حلال مانعی ندارد ولی در صورتی که مواظب باشند خانواده وبچهها استفاده حرام از آنها نکنند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] عاریه دادن چیزی که استفاده حلال ندارد، مثل آلات لهو و قمار و همچنین عاریه دادن چیزی که هم استفاده حلال و هم استفاده حرام دارد برای استفاده حرام باطل است.