گناه
گناه به معنای خلاف است و در اسلام هر گونه کاری که برخلاف فرمان خداوند باشد گناه است.
آیا فکر گناه نیز گناه است؟
قبل از هر چیز باید به این نکته توجه کرد که قطعا فکر گناه زشت است و انسان را از قرب الهی دور می کند. و این مطلب در روایات متعددی مورد اشاره قرار گرفته است. حضرت علی(ع) می فرماید: کسی که در مورد گناهان زیاد فکر کند، گناهان او را به سوی خود می کشند.[1] همچنین ایشان می فرمایند: فرو رفتن و تفکّر در مورد چیزی، سرآغاز وجود و پیدایش آن چیز است.[2] در مثال بسیار زیبایی در روایتی زشتی فکر گناه این گونه بیان شده است: عبدالله بن موسی بن جعفر(ع) از پدر بزرگوارش پرسید: آیا دو فرشته ای که خداوند بر هر انسانی گماشته هنگامی که فردی اراده گناه یا عمل صالحی بکند آنها را از اراده و قصد انسان با خبر می گرداند؟ امام فرمودند: آیا بوی مدفوع با بوی عطر یکی است؟ گفتم: نه فرمود: به راستی وقتی بنده ای قصد کار خوب می کند نفس او خوشبو می شود و از نفسش عطر بیرون می آید و زمانی که قصد گناه کند از نفسش بوی بد و گند درآید و چون آن کار را بکند زبانش قلم آن فرشته می شود و با آب دهان آن گناهکار، کار را برای او ثبت می کند.[3] بنابراین انسان باید فکر گناه را از خود دور کند. و آن را مساله ای بی اهمیت نشمارد. فارغ از مساله فوق، بعضی مواقع منظور از فکر گناه قصد و عزم برای انجام آن است. که این نیز قطعا عواقبی در پی دارد. مثلا کسی که در ماه مبارک رمضان روزه گرفته، اگر قصد کند که روزه خود را افطار کند در حالی که وقت افطار نشده و مثلا قاشق به دست بگیرد، حتی در صورتی که چیزی نخورد، روزه او باطل می شود. یا در قرآن ماجرایی را بیان کرده که در اثر قصد زشت کاری، عقوبت شده اند: (ما آنها را آزمودیم، همان گونه که (صاحبان باغ) را آزمایش کردیم، هنگامی که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان (دور از چشم مستمندان) بچینند. * و هیچ از آن استثنا نکنند *امّا عذابی فراگیر (شب هنگام) بر (تمام) باغ آنها فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند، * و آن باغ سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی شد! * صبحگاهان یکدیگر را صدا زدند، * که بسوی کشتزار و باغ خود حرکت کنید اگر قصد چیدن میوه ها را دارید! * آنها حرکت کردند در حالی که آهسته با هم می‌گفتند:) * (مواظب باشید امروز حتی یک فقیر وارد بر شما نشود!) * (آری) آنها صبحگاهان تصمیم داشتند که با قدرت از مستمندان جلوگیری کنند. * هنگامی که (وارد باغ شدند و) آن را دیدند گفتند: (حقّاً) ما گمراهیم!)[قلم ایات/ 17 تا 26] بنابراین قصد و عزم بر گناه در جایی که این قصد یک نوع عمل (مثل برنامه ریزی) باشد، می تواند عقوبت داشته باشد. با توجه به دو نکته مطرح شده، مشهور این است که فکر گناه عقوبت ندارد. و در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: همانا خدای تبارک‌و تعالی برای آدم در فرزندانش مقرر ساخته که هر که آهنگ کار نیکی کند و آن کار را نکند برای او یک حسنه نوشته شود، و هر که آهنگ کار نیکی کند و بکند برای او ده حسنه نوشته شود، و هر که آهنگ کار بد کند و آن را نکند بر او نوشته نشود، و هر که آهنگ آن کند و انجام دهد یک گناه بر او نوشته شود.[4] [1]. غررالحکم، ص 623. [2]. غررالحکم، ص 362. [3]. الکافی، ج2، ص: 429. [4]. الکافی، ج2، ص: 429.
قبل از هر چیز باید به این نکته توجه کرد که قطعا فکر گناه زشت است و انسان را از قرب الهی دور می کند. و این مطلب در روایات متعددی مورد اشاره قرار گرفته است. حضرت علی(ع) می فرماید: کسی که در مورد گناهان زیاد فکر کند، گناهان او را به سوی خود می کشند.[1] همچنین ایشان می فرمایند: فرو رفتن و تفکّر در مورد چیزی، سرآغاز وجود و پیدایش آن چیز است.[2] در مثال بسیار زیبایی در روایتی زشتی فکر گناه این گونه بیان شده است: عبدالله بن موسی بن جعفر(ع) از پدر بزرگوارش پرسید: آیا دو فرشته ای که خداوند بر هر انسانی گماشته هنگامی که فردی اراده گناه یا عمل صالحی بکند آنها را از اراده و قصد انسان با خبر می گرداند؟ امام فرمودند: آیا بوی مدفوع با بوی عطر یکی است؟ گفتم: نه فرمود: به راستی وقتی بنده ای قصد کار خوب می کند نفس او خوشبو می شود و از نفسش عطر بیرون می آید و زمانی که قصد گناه کند از نفسش بوی بد و گند درآید و چون آن کار را بکند زبانش قلم آن فرشته می شود و با آب دهان آن گناهکار، کار را برای او ثبت می کند.[3] بنابراین انسان باید فکر گناه را از خود دور کند. و آن را مساله ای بی اهمیت نشمارد. فارغ از مساله فوق، بعضی مواقع منظور از فکر گناه قصد و عزم برای انجام آن است. که این نیز قطعا عواقبی در پی دارد. مثلا کسی که در ماه مبارک رمضان روزه گرفته، اگر قصد کند که روزه خود را افطار کند در حالی که وقت افطار نشده و مثلا قاشق به دست بگیرد، حتی در صورتی که چیزی نخورد، روزه او باطل می شود. یا در قرآن ماجرایی را بیان کرده که در اثر قصد زشت کاری، عقوبت شده اند: (ما آنها را آزمودیم، همان گونه که (صاحبان باغ) را آزمایش کردیم، هنگامی که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان (دور از چشم مستمندان) بچینند. * و هیچ از آن استثنا نکنند *امّا عذابی فراگیر (شب هنگام) بر (تمام) باغ آنها فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند، * و آن باغ سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی شد! * صبحگاهان یکدیگر را صدا زدند، * که بسوی کشتزار و باغ خود حرکت کنید اگر قصد چیدن میوه ها را دارید! * آنها حرکت کردند در حالی که آهسته با هم می‌گفتند:) * (مواظب باشید امروز حتی یک فقیر وارد بر شما نشود!) * (آری) آنها صبحگاهان تصمیم داشتند که با قدرت از مستمندان جلوگیری کنند. * هنگامی که (وارد باغ شدند و) آن را دیدند گفتند: (حقّاً) ما گمراهیم!)[قلم ایات/ 17 تا 26] بنابراین قصد و عزم بر گناه در جایی که این قصد یک نوع عمل (مثل برنامه ریزی) باشد، می تواند عقوبت داشته باشد. با توجه به دو نکته مطرح شده، مشهور این است که فکر گناه عقوبت ندارد. و در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: همانا خدای تبارک‌و تعالی برای آدم در فرزندانش مقرر ساخته که هر که آهنگ کار نیکی کند و آن کار را نکند برای او یک حسنه نوشته شود، و هر که آهنگ کار نیکی کند و بکند برای او ده حسنه نوشته شود، و هر که آهنگ کار بد کند و آن را نکند بر او نوشته نشود، و هر که آهنگ آن کند و انجام دهد یک گناه بر او نوشته شود.[4] [1]. غررالحکم، ص 623. [2]. غررالحکم، ص 362. [3]. الکافی، ج2، ص: 429. [4]. الکافی، ج2، ص: 429.
پاسخ:
قبل از هر چیز باید به این نکته توجه کرد که قطعا فکر گناه زشت است و انسان را از قرب الهی دور می کند. و این مطلب در روایات متعددی مورد اشاره قرار گرفته است.
حضرت علی(ع) می فرماید: کسی که در مورد گناهان زیاد فکر کند، گناهان او را به سوی خود می کشند.[1] همچنین ایشان می فرمایند: فرو رفتن و تفکّر در مورد چیزی، سرآغاز وجود و پیدایش آن چیز است.[2]
در مثال بسیار زیبایی در روایتی زشتی فکر گناه این گونه بیان شده است:
عبدالله بن موسی بن جعفر(ع) از پدر بزرگوارش پرسید: آیا دو فرشته ای که خداوند بر هر انسانی گماشته هنگامی که فردی اراده گناه یا عمل صالحی بکند آنها را از اراده و قصد انسان با خبر می گرداند؟ امام فرمودند: آیا بوی مدفوع با بوی عطر یکی است؟ گفتم: نه فرمود: به راستی وقتی بنده ای قصد کار خوب می کند نفس او خوشبو می شود و از نفسش عطر بیرون می آید و زمانی که قصد گناه کند از نفسش بوی بد و گند درآید و چون آن کار را بکند زبانش قلم آن فرشته می شود و با آب دهان آن گناهکار، کار را برای او ثبت می کند.[3]
بنابراین انسان باید فکر گناه را از خود دور کند. و آن را مساله ای بی اهمیت نشمارد.
فارغ از مساله فوق، بعضی مواقع منظور از فکر گناه قصد و عزم برای انجام آن است. که این نیز قطعا عواقبی در پی دارد. مثلا کسی که در ماه مبارک رمضان روزه گرفته، اگر قصد کند که روزه خود را افطار کند در حالی که وقت افطار نشده و مثلا قاشق به دست بگیرد، حتی در صورتی که چیزی نخورد، روزه او باطل می شود. یا در قرآن ماجرایی را بیان کرده که در اثر قصد زشت کاری، عقوبت شده اند:
(ما آنها را آزمودیم، همان گونه که (صاحبان باغ) را آزمایش کردیم، هنگامی که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان (دور از چشم مستمندان) بچینند. * و هیچ از آن استثنا نکنند *امّا عذابی فراگیر (شب هنگام) بر (تمام) باغ آنها فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند، * و آن باغ سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی شد! * صبحگاهان یکدیگر را صدا زدند، * که بسوی کشتزار و باغ خود حرکت کنید اگر قصد چیدن میوه ها را دارید! * آنها حرکت کردند در حالی که آهسته با هم می‌گفتند:) * (مواظب باشید امروز حتی یک فقیر وارد بر شما نشود!) * (آری) آنها صبحگاهان تصمیم داشتند که با قدرت از مستمندان جلوگیری کنند. * هنگامی که (وارد باغ شدند و) آن را دیدند گفتند: (حقّاً) ما گمراهیم!)[قلم ایات/ 17 تا 26]
بنابراین قصد و عزم بر گناه در جایی که این قصد یک نوع عمل (مثل برنامه ریزی) باشد، می تواند عقوبت داشته باشد.
با توجه به دو نکته مطرح شده، مشهور این است که فکر گناه عقوبت ندارد. و در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: همانا خدای تبارک‌و تعالی برای آدم در فرزندانش مقرر ساخته که هر که آهنگ کار نیکی کند و آن کار را نکند برای او یک حسنه نوشته شود، و هر که آهنگ کار نیکی کند و بکند برای او ده حسنه نوشته شود، و هر که آهنگ کار بد کند و آن را نکند بر او نوشته نشود، و هر که آهنگ آن کند و انجام دهد یک گناه بر او نوشته شود.[4]
[1]. غررالحکم، ص 623.
[2]. غررالحکم، ص 362.
[3]. الکافی، ج2، ص: 429.
[4]. الکافی، ج2، ص: 429.
- [سایر] آیا فکر گناه نیز گناه است؟
- [سایر] آیا گناه افراد قابل مقایسه است، تا بتوان نتیجه گرفت که گناه من بزرگ تر است یا گناه فلانی؟
- [سایر] آیا بیان اینکه گناه غیبت از گناه زنا شدیدتر است، به کوچک شمردن گناه زنا نخواهد انجامید؟
- [سایر] از جمله راه های ترک معصیت و گناه چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا شرکت نکردن در انتخابت معصیت و گناه است؟
- [سایر] گناه و اصرار بر آن چه پیامدهایی دارد توبه و پشیمانی از گناه چگونه حاصل می شود؟ گناهان کبیره و صغیره چیست؟
- [آیت الله بهجت] منظور از به گناه افتادن در اثر ازدواج نکردن چیست؟ گناهان مقاربتی مراد است یا گناهان دیگری نظیر نگاه شهوت آلود و... را نیز شامل می شود؟
- [سایر] تفاوت غبطه خوردن و حسرت خوردن در چیست؟ چرا غبطه گناه نیست، اما حسد گناه است؟
- [سایر] تهمت زدن چگونه است و از این نوع گناهان - گناهان زبان- چه نتیجه ای می گیریم؟
- [سایر] شیعیان گناه کاری که گناهان زیاد دارند، در جهنم همیشه خواهند بود؟
- [آیت الله نوری همدانی] اگر جلوگیری از معصیت توقّف داشته باشد بر اینکه دست معصیت کار را بگیرد یا اورا از محلّ معصیت بیرون کند یا در آلتی که به آن معصیت می کند تصرّف کند جایز است ، بلکه واجب است عمل کند .
- [آیت الله اردبیلی] اگر جلوگیری از معصیت با گرفتن دست گناهکار یا حائل شدن بین او و گناه یا خارج کردن او از محل ارتکاب معصیت یا گرفتن ابزار گناه ممکن باشد، واجب است بدان عمل شود.
- [آیت الله مظاهری] اگر جلوگیری از معصیت توقف داشته باشد بر این که دست معصیت کار را بگیرد یا او را از محل معصیت بیرون کند یا در وسیله‌ای که با آن معصیت می‌کند تصرّف کند، جایز بلکه واجب است.
- [آیت الله نوری همدانی] به سیدّی که معصیت کار است ، اگر خمس دادن کمک به معصیّت او باشد ؛ نمی شود خمس داد و به سیدّی هم که آشکارا معصیّت می کند ، اگر چه خمس کمک به معصیّت او نباشد ؛ نباید خمس بدهند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر جلوگیری از معصیت توقف داشته باشد بر اینکه دست معصیت کار را بگیرد یا او را از محل معصیت بیرون کند یا در آلتی که به آن معصیت می کند تصرف کند، جایز است، بلکه واجب است عمل کند.
- [امام خمینی] اگر جلوگیری از معصیت توقف داشته باشد بر این که دست معصیت کار را بگیرد یا او را از محل معصیت بیرون کند یا در آلتی که به آن معصیت می‌کند تصرف کند، جایز است، بلکه واجب است عمل کند.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی به گناه گنهکار یا به ترک واجب از کسی، راضی باشد، گرچه اعانت بر گناه صادق نیست، ولی شریک در گناه گنهکار است؛ مثلاً کسی که راضی باشد بر بیحجابی یا بدحجابی زنها، گرچه مرد باشد، در نامه عملش گناه بیحجابی یا بدحجابی که گناه بزرگی است ثبت می‌شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] به شرابخوار و نیز به کسی که معصیتکار است اگر زکات دادن کمک به معصیت او باشد نمیشود زکات داد و بنا بر احتیاط مستحب به کسی که معصیت کبیره بجا میآورد یا آشکارا گناه می‌کند زکات ندهند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر ممکن شود جلوگیری از معصیت به اینکه بین شخص و معصیت حائل شود و با این نحو مانع از معصیت شود، لازم است اقتصار به آن اگر محذور آن کمتر از چیزهای دیگر باشد.
- [امام خمینی] جایز نیست اموال محترمه معصیت کار را تلف کند مگر آن که لازمه جلوگیری از معصیت باشد، در این صورت اگر تلف کند ضامن نیست ظاهراً، و در غیر این صورت، ضامن و معصیت کار است.