دلایل اختلاف قرائت‌های قرآن چیست؟

در تعریف اصطلاحی قرائت گفته شده: هرگاه تلاوت قرآن به گونه‌ای باشد که از نص وحی الهی حکایت کند و بر حسب اجتهاد یکی از قرّاء معروف استوار باشد، قرائت قرآن تحقق یافته است. بنابراین قرائت عبارت است علم به کیفیت ادای کلمات قرآن و اختلاف این کیفیت به ناقل و راوی آن منسوب است. از سوی دیگر، قرائت قرآن دانشی است کاملاً نقلی و هدف این علم دست‌یابی به قرائت رسول‌الله و چگونگی ادای کلمات توسط آن حضرت است، و چنان که گفته شده تنها راه رسیدن بدین هدف سماع و نقل از راویان ثقه است. از این رو، قرائت در صورتی قابل اخذ و معتبر خواهد بود که درباره هیچ یک از راویان و ناقلان آن طعن و خدشه‌ای از سوی علما مشاهده نگردد.
2. با قطع نظر از عوامل اختلاف قرائات، که قرآن پژوهان به آن اشاره کرده‌اند، باید توجه کرد که این اختلافات میان قراء بر سر به دست آوردن و رسیدن به نص واحدی است که پیامبر(ص) با آن قرائت نموده‌اند. بنابراین اختلاف در قرائت مبیّن این امر است که هر قاری کیفیت خاصی را در تلفظ کلمات قرآن داشته و بدان معتقد بوده است و به نظر او این کیفیت همان تلفظی است که از زبان مبارک رسول الله جاری شده است امّا مهم اثبات این استناد است که باید به شکل نقل همگانی در هر دوره و طبقه از زمان رسول‌الله به اثبات برسد. نظر غالب قرآن‌پژوهان شیعه این است که اثبات تواتر قرائتها از پیامبر(ص) امری محال می‌نماید.
افزون بر آن، به نظر آنان قرائت قرآن کریم به یک صورت در میان همه مسلمانان متداول بوده و در نسلهای متوالی به تواتر رسیده است و اختلافی که در قرائت‌ها نقل می‌گردد بر این صورت متداول تأثیر نداشته و چهره واحد آن را از بین نبرده است. ما شیعیان از ناحیه پیشوایان معصوم مأموریت یافته‌ایم که قرآن را بر طبق عموم مسلمین قرائت کنیم.
این اختلافات غالبا مسائلی است که پس از نزول وحی,مقداری از آنها از طرز نگارش قرآن پدید آمده است,چون در اوائل نگارش قرآن,حروف کلمات متشابه,از هم ممتاز نبوده است ,زیرا تشخیص حروف وکلمات بوسیله نقطه گذاری ممکن است ودر آغاز نگارش قرآن نه نقطه داشته ونه اعراب,وهمین مطلب موجب اختلاف قرائتها گردید.
بخش دیگری از اختلاف در قرائتها,به مطالبی بر می گردد که به متن قرآن مربوط نیست بلکه اضافات وحواشی وتوضیحاتی است که برخی حافظان ونویسندگان اضافه نموده اند,چون می دیدند معنی کلمه درست مفهوم نمی گردد شرح وتفسیری برآن نوشتند وبعدها به صورت متن قرآن واختلاف قرائت تلقی شد,چون بنابر بعضی ازروایات,نگارش تفسیر همراه با متن قرآن ,جایز بوده است.
در مورد آیه مورد سئوال نیز چنین است که توضیح وشرح کلمه صوم با متن قرآن مخلوط شده است.وصمتا وصیاما توضیح است نه جزءقرآن(در ادیان گذشته روزه سکوت مشروع بوده وحضرت مریم نیز روزه سکوت داشته اند)در نتیجه این اختلاف قرائتهامشکلی ایجاد نمی کند وموارد مشابه این زیاد است که در روایتهای تفسیری وکتابهای تفسیر موارد آن مضبوط است .در نتیجه ما موظفیم قرائت رسمی قرآن را که مورد اتفاق شیعه وسنی می باشدملاک عمل قرار دهیم وآنچه زائد بر آن است را بعنوان شرح وتفسیرکلمات بدانیم واین موضوع جدیدی نیست که بعد از
گذشت قرنها تازه کشف شود.موارد اختلاف قرائت در کتابهای علوم قرآنی ثبت شده است.
جهت اطلاع بیشر ر.ک.به:دکتر سید محمد باقر حجتی ,پژوهشی در تاریخ قرآن کریم ,ص301
فضلی، عبدالهادی، مقدمه‌ای بر تاریخ قرائات قرآن کریم، ترجمه دکتر سیدمحمدباقر محبتی، ص 103 انتشارات اسوه، تیر 1365.
علامه خوئی، البیان، ص 175، مطبعه علمیه قم.
سعیدی روشن، محمدباقر علوم قرآن، ص 176، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ناهماهنگی رسم‌الخط عثمانی که موارد آن را قرآن پژوهان مشخص کرده‌اند، مبیّن این می‌تواند باشد که شاید نخستین مصحف عثمانی با یک رسم‌الخط هماهنگ نوشته شده است و حاصل روشن و دست خط یک املاءکننده و یک نویسنده بوده است. اما نسخه‌های دیگر را که خواسته‌اند بنویسند، املاء کننده و نویسنده هر دو تغییر کرده‌اند و در نتیجه کلماتی را با رسم‌الخط دیگری نوشته‌اند.
احتمال دیگر این است که این اختلافات نگارش کلمات از آن جا پیدا شده است که همه صحابه به یک روش خواندن و نوشتن را فرا نگرفته بودند و در صدر اسلام، بی‌قاعدگی در کتابت خیلی زیاد بوده است و به همین دلیل خلیفه سوم عثمان در صدد یکسان‌سازی برآمد ولی باز هم نتوانست از بعضی ناهماهنگی‌ها در امان بماند. البته از اشتباهات و ناهنجاری هایی که معانی را تغییر دهد کاملاً برکنار ماند و این هم روشن است که علمای قرائت کوشیده‌اند تا برای هر یکی از این موارد دلایلی ذکر کنند و نشان بدهند
که صحابه عمدا این کلمه یا آن کلمه را به این شکل نوشته‌اند و منظور خاصی داشته‌اند.
برای آگاهی بیشتر ر.ک:
1 عزت دروزه، محمد، تاریخ قرآن، ترجمه محمد علی لسانی، ص 148 به بعد .
2 کروی، محمدطاهر، تاریخ قرآن، ترجمه محمدصالح سعیدی، انتشارات مسعود.
3 رژی، بلاشر، در آستانه قرآن، ترجمه محمود رامیار، ص 172، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/222337)