ابزارهای فهم قرآن چیست؟

بهره‌مندی از معارف قرآن تا حدودی، گرچه برای همگان ممکن است، امّا برای فهم قرآن - به عنوان منبع اساسی معرفت دینی - نیازمندیم که ابزارهای خاص آن را پیدا کنیم و حدود استفاده از هر یک از آنها و میزان تأثیر و اعتبار آنها را بدانیم.
مهم‌ترین ابزارهای فهم قرآن عبارت است از:
1. ادبیات و قواعد زبان‌شناختی؛ برای درک سخن هر گوینده و نقطه آغاز تفاهم، آگاهی از قواعد ابتدایی مربوط به زبان و لغت ضروری است. از این رو داشتن اطلاعات کافی و عمیق از ادبیات این زبان، از ضروریات است. در ادبیات نیز فهم معناشناسی واژه‌ها، آشنایی به علم صرف و نحو - که جایگاه ترکیبی کلمات را در ساختار جملات مشخص می‌سازد - و اطلاع از علم معانی بیان و بدیع - که در زیباسازی کلام حاوی قواعد مهمّی می‌باشند - بایسته است.
2. آشنا بودن به مضمون و سیاق خود قرآن؛ قرآن قراینی دارد که بعضی پیوسته و برخی ناپیوسته است و برای فهم مقصود هر گوینده، مناسب‌ترین شیوه آن است که سخنان گوناگون خود او را در کنار هم و مرتبط با هم بنگریم و این شیوه در ارزیابی و نتیجه‌گیری مفیداست.
3. سنت معصوم‌علیه‌السلام؛ از جمله شئون پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله و ائمه علیهم‌السلام تبیین مقاصد کتاب الهی است؛ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ).1 علامه طباطبایی درباره این آیه می‌نویسد: (آیه مبارکه، دلیل بر حجّیت سخن پیامبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در شرح آیات قرآن کریم است).2
سنّت و سخن معصوم علیه‌السلام در تفسیر و تبیین قرآن، تعلیم شیوه تفسیر به مردم، تبیین تأویل و تعلیم راه‌یابی به بطون قرآن، نقش اساسی دارد.
4. عقل و تفکر خلاق؛ مفسّر و کسی که می‌خواهد از قرآن استفاده کند، باید عقل فعّال و تفکّر خلاق داشته باشد تا بتواند از این ابزار، به طور صحیح و دقیق استفاده نماید.
5. جامع نگری؛ گفتنی است که دین، مجموعه عقاید و آموزه‌هایی را ارائه داده که این مجموعه، بایستی با هم سازگار باشد. ازاین‌رو در برداشت از قرآن، باید هر مفهوم قرآنی در مجموعه آموزه‌های دینی - که از منابع اصلی به دست آمده - نگریسته شود. فهم عمیق معانی قرآن، نیاز به تلاش علمی بسیار دارد؛ از این‌رو مفسرانی موفق بوده‌اند که کوله‌باری از سابقه علمی و تحقیقی بر دوش آنان بوده است.

برای آگاهی بیشتر در این زمینه به کتاب‌های علوم قرآنی، مانند کتاب‌های زیر مراجعه شود:
1. شناخت قرآن، کمال دزفولی.
2. روش بردشت از قرآن، سیدمحمد حسینی‌بهشتی.
3. علوم قرآنی، محمدباقر سعیدی روشن.

پی‌نوشت:

1. نحل(16) آیه 44.
2. المیزان، ج‌12، ص‌261. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 2/600023)