در حکومت دینی، تحقق جامعه دینی مهم است یاحاکمیت قوانین دینی؟ آیا فراهم شدن جامعه دینی فقط از طریق حکومت دینی ممکن است و یا راه‌های دیگری برای تحقق جامعه دینی وجود دارد؟
جامع‌ترین تعریفی که از (جامعه دینی) ارائه شده، این است که: جامعه دینی، جامعه‌ای است (دین باور)، (دین مدار)، (دین داور) و (مطلوب دین). ر.ک: میرمدرس، سید موسی، جامعه برین، ص 209 و 210. چنین جامعه‌ای دارای ویژگی‌های چندی است:
1. دین باوری و اعتقاد به آموزه‌های دینی؛
2. تنظیم نظام حقوقی خود بر اساس دین (شریعت‌مداری)؛
3. دارای نظام دینی است و جز حکومت دینی را بر نمی‌تابد. سرّ آن این است که از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، هر جامعه‌ای تنها حکومتی را برمی‌تابد که با نظام ارزش‌ها، اهداف و آرمان‌هایش سازگار باشد. از این رو جامعه دینی، قطعاً با نظام مبتنی بر ارزش‌های سکولار سازگاری ندارد (نظام دینی)؛
4. در جامعه دینی، مردم سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خود را با دین موزون می‌کنند و داوری دین را در این باره پذیرایند (دین داوری)؛
5. چنین جامعه‌ای قطعاً مطلوب و مورد رضایت دین نیز هست (مطلوب دین).
اکنون روشن می‌شود که بر اساس تعریف و توضیحات یاد شده، بین جامعه و نظام دینی، گسست و جدایی وجود ندارد.
از طرف دیگر حفظ و صیانت و تعالی جامعه دینی و نیز اجرای احکام الهی، از اهداف حکومت دینی است؛ خصوصاً آنکه این دو؛ یعنی، (جامعه دینی) و (اجرای احکام) از هم تفکیک‌پذیر نیستند.
بنابراین، اگر هر یک از آن دو را هدف حکومت دینی بینگاریم، دیگری نیز با آن تأمین خواهد شد. در نهایت اجرای احکام الهی و حفظ جامعه دینی یا دینی بودن جامعه، همه و همه در راستای هدفی دیگر قرار دارند و آن رشد و تعالی و تکامل انسان و رسیدن او به غایات عالی و هدف اساسی خلقت است.
بنابراین (حکومت)، هدف و مطلوب نهایی نیست؛ بلکه از اهداف متوسط و وسیله‌ای جهت تأمین رفاه، امنیت، عدالت، رشد، سعادت و هدایت جامعه است. قرآن مجید، هدایت انسان‌ها به سوی پروردگار و بندگی را - که تنها راه تکامل بشر است - یکی از برنامه‌ها و اهداف حکومت صالحان ذکر کرده، می‌فرماید:
(اَلَّذینَ اِنْ مکَّنَّاهم فِی‌الْاَرْضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وَ ءاتَوُا الزَّکوةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ للّه عاقِبَةُ الْاُمُورِ)؛ حج (22)، آیه 41. (همان کسانی که چون در زمین به آنان قدرت دهیم، نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند و به کارهای پسندیده وامی‌دارند و از کارهای ناپسند بازمی‌دارند، و فرجام همه کارها از آنِ خدا است).
البته ابزار بودن (حکومت)، نباید به کم اهمیت تلقی کردن آن بینجامد؛ بلکه حکومت دینی، ابزاری کلیدی و بسیار اساسی است که بدون آن، بسیاری از اهداف دین از بین رفته، یا کم اثر می‌شود. از همین رو نصوص دینی، به مسأله (ولایت و امامت صالح) اهمیت شایانی داده است و در مواردی حفظ نظام دینی را بر پاسداری از دیگر احکام فرعی مقدم دانسته است.
امام صادق (ع) می‌فرماید: ( ... وَ لَمْ نوُدِیَ بِشَی‌ءٍ مِثْلَ ما نوُدِیَ بِالْوِلایَةِ)؛ بحار الانوار، ج 2، ص 18. یعنی، در اسلام هیچ چیز به اندازه ولایت مورد توجه و اهتمام قرار نگرفته است. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 4/500008)
