آیا در زمان پیامبر(ص) شیعه و سنی وجود داشت؟ چگونه به وجود آمدند؟

کلمة شیعه و مشتقات آن بارها در قرآن مجید به کار رفته است.این واژه در اصل لغت به معنای گروه، فرقه، دسته و پیرو است.(1)در حداقل سه آیه از قرآن کریم این واژه به صورت (شیعه) به کار رفته است:
رسول مکرم برای بیان این حقیقت که مسیر صحیح اسلام پس از ایشان تنها در پیروی از ولایت امیر المؤمنان علی (علیه السلام) خلاصه می شود بارها از علی و شیعه او یعنی پیروانش، نام برده اند.
1-سوره مریم:ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن کُلِّ شِیعَةٍ أَیُّهُمْ أَشَدُّ عَلَی الرَّحْمَنِ عِتِیًّا؛ آنگاه از هر دسته‌ای کسانی از آنان را که بر [خدای]رحمان سرکش‌تر بوده‌اند بیرون خواهیم کشید (2)
2-سوره قصص: وَدَخَلَ الْمَدِینَةَ عَلَی حِینِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِیهَا رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلَانِ هَذَا مِن شِیعَتِهِ وَهَذَا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِی مِن شِیعَتِهِ عَلَی الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ فَوَکَزَهُ مُوسَی فَقَضَی عَلَیْهِ قَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِینٌ؛ و (حضرت موسی) داخل شهر شد بی‌آنکه مردمش متوجه باشند پس دو مرد را با هم در زد و خورد یافت‌یکی از پیروان او و دیگری از دشمنانش [بود] آن کس که از پیروانش بود بر ضد کسی که دشمن وی بود از او یاری خواست پس موسی مشتی بدو زد و او را کشت گفت این کار شیطان است چرا که او دشمنی گمراه‌کننده [و] آشکار است (3)
3-سوره صافات:وَإِنَّ مِن شِیعَتِهِ لَإِبْرَاهِیمَ؛و بی‌گمان ابراهیم از پیروان او (حضرت نوح) است (4) در این سوره حضرت حق ابراهیم خلیل را در روش و منش و اخلاق و عمل ، و ایمان و عقیده ، و جهاد و عبادت شیعه نوح شمرده است. و ان من شیعته لإبراهیم : و بی تردید ابراهیم از پیروان نوح بوده است.
در آیات دیگری نیز مشتقات این واژه به کار رفته است:
1-مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعًا کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ؛از کسانی که دین خود را قطعه قطعه کردند و فرقه فرقه شدند هر حزبی بدانچه پیش آنهاست دلخوش شدند (5)
2-وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ فِی شِیَعِ الأَوَّلِینَ؛و به یقین پیش از تو [نیز] در گروه های پیشینیان [پیامبرانی] فرستادیم (6)
3- ُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِکُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَکُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ؛ بگو او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پاهایتان عذابی بر شما بفرستد یا شما را گروه گروه به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضی از شما را به بعضی [دیگر] بچشاند بنگر چگونه آیات [خود] را گوناگون بیان می‌کنیم باشد که آنان بفهمند (7)
4-إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمْ وَکَانُواْ شِیَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَی اللّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ؛ کسانی که دین خود را پراکنده ساختند و فرقه فرقه شدند تو هیچ گونه مسؤول ایشان نیستی کارشان فقط با خداست آنگاه به آنچه انجام می‌دادند آگاهشان خواهد کرد (8
بنابراین اصل این واژه برگرفته از قرآن کریم است.
کلمة شیعه و مشتقات آن بارها در قرآن مجید به کار رفته است. این واژه در اصل لغت به معنای گروه، فرقه، دسته و پیرو است.
در طول حیات پر بار رسول اکرم به مناسبت های مختلف ایشان علی(علیه السلام) را به عنوان خلیفه و جانشین پس از خود معرفی فرمودند. رسول مکرم برای بیان این حقیقت که مسیر صحیح اسلام پس از ایشان تنها در پیروی از ولایت امیر المؤمنان علی (علیه السلام) خلاصه می شود بارها از علی و شیعه او یعنی پیروانش، نام برده اند.
از جمله:
1- بعد از نزول آیه ان الذین امنو و عملو الصالحات اولئک هم خیر البریه؛ در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده‌اند آنانند که بهترین آفریدگانند(9) روی مبارک را به علی علیه السلام نموده و فرمودند: ان هذا و شیعته هم خیر البریه؛.یعنی این مرد و پیروانش بهترین آفریدگان اند.(10)
2-رسول الله صلی الله علیه وآله فرمودند : یا علی انت و شیعتک تردون علی الحوض رواء و ان عدوک یردون علی ظما ء مقبحین.(11)
3-رسول الله درحالی که به علی(علیه السلام) اشاره می فرمودند، خطاب به مردم فرمودند: جاء خیر البریة انت و شیعتک یوم القیامة راضین مرضین؛ بهترین بشر آمد. تو و پیروانت در روز قیامت راضی و خشنود خواهید بود.(12)
4-یا علی ان الله قد غفر لک و لوالدیک و لاهلک و لشیعتک؛ ای علی همانا خداوند تو را و پدر و مادرت را و خانواده ات را و پیروانت را بخشیده است.(13)
5-انک ستقدم علی الله و شیعتک راضین مرضین؛ همانا تو به پیشگاه الهی می روی و پیروانت راضی و خشنودند.(14)
6-انت و شیعتک فی الجنة؛ تو و پیروانت در بهشت خواهید بود.(15)
7-علی و شیعته فهم الفائزون یوم القیامة؛ علی و پیروانش در روز قیامت رستگارن.(16)
وقریب به همین مضامین که لفظ شیعه از زبان مبارک نبی جاری شده است, در بسیاری از کتب صحیح و معتبر اهل تسنن نیز به وفور یافت می شود:
سنن ابن ماجه
مجمع الزواید هیثمی
کنوزالحقایق فی احادیث خیر الخلایق مناوی
استیعاب ابن عبدالبر
مستدرک حاکم
حلیةالاولیاء ابونعیم اصفهانی
تاریخ بغداد خطیب بغدادی
الصواعق المحرقة ابن حجرمکی
ریاض النظرة محب طبری
شرف النبوة ابوسعید
مناقب خوارزمی
نهایة ابن اثیر
پس از رحلت پیامبر اکرم بر خلاف دستور و توصیه حضرت، در سقیفه بنی ساعده جلسه ای تشکیل شد تا خلیفه بعد از پیامبر تعیین شود! جلسه ای که در آن خلیفه و جانشین حقیقی پیامبر که در طول حیات شریف خود بارها بر آن تأکید نموده بود، حضور نداشت. زیرا مشغول به خاکسپاری بدن شریف پیامبر بود!!
بدین ترتیب با انحراف جریان خلافت از مسیر اصلی خود اسلام حقیقی تنها در علی و پیروان او خلاصه شد. از این رو در طول تاریخ اسلام پیروان علی(علیه السلام) با عنوان مشخص شیعه نامیده شدند.
در مقابل این گروه که اقلیت مسلمانان صدر اسلام را تشکیل می دادند، اکثرت مسلمانان به خلافت خلفایی که در سقیفه انتخاب شدند رضایت دادند و در طول تاریخ اسلام خود را اهل تسنن به معنی کسانی که به سنت و روش پیامبر عمل می کنند!، نامیدند. حال این که چه کسانی واقعاً به سنت و روش پیامبر عمل می کنند سؤالی است که به اندازه همه تاریخ اسلام پاسخ دارد!!
مبدأ ظهور اصطلاح اهل سنت
در این باره اقوال مختلفی ذکر شده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1- از کلمات برخی از اهل حدیث و اشاعره استفاده می‌شود که این اصطلاح در عصر صحابه معروف بوده است، اما هیچ‌گونه مستند حدیثی یاتاریخی این نظریه را تأیید نمی‌کند.
2- ابوحاتم رازی در کتاب (الزینه) تاریخ پیدایش این اصطلاح را عهد خلفای عباسی دانسته و می‌گوید:در عصر معاویه گروهی از مسلمانان که هواخواه عثمان بودند (عثمانیه) نامیده می‌شدند و دوستداران علی(علویه) خوانده می‌شدند و آنان پیش از آن به (شیعه) معروف بودند آنگاه در عهد حکومت عباسیان نام (علویه) و (عثمانیه) نسخ گردید و علویه به نام پیشین خود یعنی شیعه تغییر کرد و دیگران اهل سنت نامیده شدند و این دو نام پس از آن ادامه یافت. 7}
3- قول دیگر این است که تاریخ این اصطلاح به اواخر قرن دوم هجری باز می‌گردد، چنان که در رساله‌ای که عمر بن عبدالعزیز (متوفای 101 ق) در بطلان نظریه (قَدَر) نوشته، اصطلاح اهل سنت به کار رفته است. 8} اگر چه از ظواهر کلمات عمربن عبدالعزیز استفاده می‌شود که اهل سنت به معنای اصطلاحی آن نیست، بلکه مقصود از آن، محدثان، ناقلان و عاملان به سنت نبوی است. 9}
پی نوشت ها:
1-لسان العرب
2-سوره مریم آیه 69:
3-سوره قصص آیه 15
4-سوره صافات آیه 83
5-سوره روم آیه 32
6-سوره حجر ایه 10
7-سوره انعام آیه 65
8-سوره انعام آیه 159
9-سوره بینه آیه 7 10-تفسیر الدرالمنثور جلا ل الدین سیوطی
11-ابن ماجه و الطبرانی فی الکبیر عن ابی رافع
12-رواه ابن جریر فی تفسیره ذیل آیه خیر البریة وابونعیم وابن مردویه والدیلمی عن جابر.
13-دیلمی عن علی و ابو ایوب الانصاری.
14-دیلمی و ابن عساکر والخوارزمی عن جابر.
15-الدار قطنی عن ام سلمه وله طرق اخر اخرجه ابن حجر.
16-الطبرانی عن علی و ابن مردویه و ابونعیم و دیلمی عن ابن عباس.
[17].اعیان الشیعه، ج 1، ص 18.
[18].بحوث فی الملل و النحل، ج 1، ص 334.
[19].ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب کلامی، ص 167.