(کبر) نزد عالمان اخلاق، عبارت است از: حالتی که انسان خود را بالاتر از دیگری ببیند و بر این باور باشد که از دیگران برتر است. این خصیصه از بزرگ ترین صفات رذیله در انسان است.[1]
(متکبر) از ماده (تکبر) به دو معنا است: یکی از آن معانی ممدوح و پسندیده است که در مورد خداوند به کار می رود، و آن دارا بودن بزرگی و صفات پسندیده فراوان است، و دیگری نکوهیده و مذموم است که در مورد غیر خدا به کار می رود، و آن حالتی که انسان خود را بالاتر و برتر از دیگری ببیند و بر این باور باشد که از دیگران برتر است. و صفاتی را که ندارند به خود نسبت دهند. اولی پسندیده است و دومی در وصف عموم مردم است.[2]
طبق تعریف ارائه شده از کبر و تکبر؛ تکبر صفتی از صفات خدا است؛ چون عظمت و کبریایی مختص ذات خداوند است، و هر بنده ای که تکبر کند در صفتی از صفات خدا با او به مقابله و منازعه برخاسته است. بنابر این، از آن جا که عظمت و بزرگی تنها شایسته مقام خدا است، این واژه به معنای ممدوحش تنها در باره او به کار می رود، و هرگاه در غیر مورد او به کار رود به معنای مذموم است.[3]
در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده است: (کبریا و بزرگی ردای خداوند است و هر کس بر سر این ردا با او ستیزه و کشمکش کند، وی را در آتش سرنگون سازد).[4]
مفسران قرآن کریم عموماً صفت تکبر در خدا را به عظمت و کبریایی معنا کرده اند؛ زیرا که کبریایی و عظمت و جلال مخصوص ذات بی زوال خداوند است و بزرگ تر و بالاتر از آن است که بتواند کسی در مقابل او اظهار بزرگی و منیّت نماید.[5]
خداوند از آن جهت متکبر است که در نهایت کبریا، عظمت و بزرگی است، و هر پدیده‌ای نسبت به ساحت او اظهار ذلت و خواری می نماید.[6]
خلاصه این که متکبر بودن خداوند به معنای عظمت و بزرگی است؛ خداوند متکبر است؛ یعنی بلند مرتبه است. اما در انسان وقتی گفته می شود فلان شخص متکبر است؛ یعنی خود را برتر و بالاتر از دیگران می بیند و این از صفات شیطانی و رذیله اخلاقی است؛ چرا که در تعالیم دینی آمده است، انسان مؤمن باید در برابر مؤمنان و همنوعان خود متواضع باشد، نه متکبر.
پی نوشت:
[1] نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، ج 1، ص 328، اسماعیلیان، قم، چاپ هفتم، 1386ش؛ نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص 216، رشیدی، تهران، بی تا.
[2] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج 1، ص 696- 698، واژه (کبر).
[3] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 554، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.
[4] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 83، ص 369، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق. (قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِمَنْ عِنْدَهُ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاءُ اللَّهِ فَمَنْ نَازَعَهُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ کبه [أَکَبَّهُ] اللَّهُ فِی النَّارِ...).
[5] بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 12، ص 244، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361 ش؛ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج 7، ص 295، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1424 ق؛ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج 16، ص 281، کتابفروشی لطفی، تهران، 1404ق.
[6] انوار درخشان، ج 16، ص 281.
منبع:islamquest.net
