جهان برزخ و زندگی در آن چه ویژه‌گی‌هایی دارد و چگونه عالمی است؟

باید گفت: برای ماها که در زندان عالم ماده اسیر هستیم، در شناخت عالم و جهانی که فوق و ورای جهانی است که ما در آن به سر می‌بریم و بالطبع دست حواس ظاهری و باطنی از درک آن کوتاه است، عقل ما را دعوت می‌کند که به وحی الهی و حاملان و مفسران واقعی آن یعنی اهل بیت(علیهم السلام) رجوع کنیم زیرا حقایق عالم از غیب و شهود برای آن‌ها بدون هیچ ابهام و حجابی مکشوف است.
در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(علیهم السلام) برای عالم بعد از مرگ و برزخ ویژه‌گی‌هایی ذکر شد که برخی از آن عبارتند از:
1. تشبیه کردن عالم برزخ به عالم خواب، در آیه 47 سوره‌ی زمر و آیه‌ی 24 سوره فرقان و همچنین در حدیثی از امام جواد(علیه السلام)(معانی الاخبار، ط انتشارات اسلامی، ص 289).
مطرح است که در آن مرگ به خواب تشبیه شد و اشاره داده به این که ؛ همچنان که انسان در خواب با انواع شادی‌ها، نعمت‌ها و مناظر زیبا روبرو می‌شود و همین‌طور گاهی دچار اندوه و عذاب می‌گردد و شاهد مناظر بسیار وحشتناک و هول‌انگیز است، عالم بعد از مرگ و برزخ همانند خواب است با حوادث تلخ و شیرین آن؛ با این تفاوت که مدت آن طولانی‌تر از خواب است و شخص از آن بیدار نمی‌شود مگر در روز قیامت(البته توجه دارید که خواب و برزخ از هر جهت همانند هم نیستند).
2. در عالم برزخ روح انسان در قالب دیگری قرار می‌گیرد که شبیه به بدن دنیوی اوست. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: فإذا قبضه‌اللّه‌ عز و جل سَیَّرَ تلکَ الروحَ فی قالبٍ کَقالِبِه فی الدنیا ِهنگامیکه خداوند روح مؤمن را قبض می‌کند او را در قالبی همانند قالبش در دنیا، قرار می‌دهد. آن گاه امام(علیه السلام) در ادامه‌ی سخن خود می‌فرماید: (این ارواح (در قالب برزخی) می‌خورند و می‌آشامند و هرگاه شخصی بر آن‌ها وارد شود آن‌ها او را به همان صورتی که در دنیا بود می‌شناسند)(فروع کافی، ج 3، ص 245).
با توجه به این دو ویژگی چند مطلب را متذکر می‌شویم:
1. در حقیقت بدنی که روایت فوق، برای عالم برزخ وصف می‌کند شبیه بدنی است که ما در عالم خواب آن را می‌بینیم. زیرا عالم برزخ (طبق ویژگی اول) شبیه عالم خواب است با زمانی طولانی‌تر پس قالب برزخی روح انسان همان بدنی که ما در خواب می‌بینیم که متناسب با خود عالم برزخ است.
2. هر انسانی یقیناً با خواب و عالم خواب مواجه شده و می‌شود؛ از این‌رو با دقت در ویژگی‌های عالم خواب و قالب روح، در آن، دورنمایی اجمالی از عالم برزخ برایش قابل درک است. دورنمایی که ما در هنگام تفکر در عالم خواب به دست می‌آوریم این است که خصوصیات مناظر عالم خواب و بدن انسان در آن از بسیاری از خصوصیات مناظر و بدن دنیایی و طبیعی مبرا و برکنار است، ولی کاملاً خالی و مجرد از خصوصیات جهان طبیعت نیست. از این‌رو خصوصیاتی مانند مقدار و شکل و طول و عرض و عمق داشتن در آن مشاهده، ولی از مواد و عناصر شناخته شده این جهان خالی می‌باشد.
بنابر این بیان، اولاً عالم برزخ که در روایت به قبر تعبیر شد قبر یک متری که مرده را در آن دفن می‌کنند نیست، چنان که در خود روایات هم مطالبی است که دال بر آن می‌باشد، مثل این که وسعت قبر مؤمن از فاصله بین مشرق و مغرب زیادتر است و مانند آن.
ثانیاً آن چه در شبیه بودن عالم برزخ به عالم خواب و خصوصیات و ویژگی‌های موجود در آن، مؤید است و تصریح به آن دارد آیات و روایاتی است که وجود آسمان و زمین و شب و روز و تجسم اعمال خوب و بد انسان و ملکات نفسانی، را برای این عالم بیان می‌کند که از مجموع آن‌ها به دست می‌آید. مناظر زشت و زیبا و عذاب و لذت‌های که انسان بعد از مرگ با آن مواجه می‌شود تجسم اعمال اوست و در حقیقت اعمال و کردار اوست که زندگی و حیات او را رقم می‌زند که اگر اهل گناه بود اعمال او به صورت مار و اژدها و عقرب و زقوم و آتش سوزان برایش ظاهر می‌شود و آن زندگی پر از عذاب و سختی است و اگر اهل ایمان و عمل صالح بود آن‌ها را به صورت چهره‌های زیبا و باغ‌های وسیع و نعمت‌های لذت‌بخش می‌یابد و در آن حیاتی در کمال آسایش و آرامش دارد.
3. عالم برزخ نمونه‌ای از زندگی در قیامت است، چنان که در حدیثی از معصوم آمده است: (القبر روضة من ریاض الجنة و حفرة من حفر النیران) قبر (برزخ) یا باغی از باغ‌های بهشتی (بهشت قیامت) است یا گودالی از گودال‌های دوزخ (جهنم قیامت) می‌باشد(فروع کافی، ج 3، ص 245 / بحار، ج 6، ص 218).
یا حدیثی که می‌فرماید: (در قبر و عالم برزخ، برای مؤمن دری از بهشت و برای کافر دری از جهنم باز می‌شود و بو ورایحه‌ای از بهشت و گرمای سوزانی از آتش را درک می‌کند.
4. عالم برزخ مرتبط با دنیا است و بین این دو ارتباط تنگاتنگ برقرار است، به طوری که باید زندگی در برزخ را تتمه و ادامه زندگی دنیا دانست. در دلالت بر این مطلب چند دسته روایات وجود دارد:
دسته اول: روایاتی که دلالت بر دیدار مردگان با خانواده‌های خود دارند(ر.ک: فروع کافی، ج 3، ص 230).
دسته دوم: روایاتی که اشاره دارد به این که آثار و سنت‌هایی که مرده به جای گذاشته، پاداش و جزای آن بعد از مرگ در عالم برزخ به او می‌رسد، مثل کتابی که نوشته و دیگران از آن استفاده می‌کنند یا فرزند صالحی که برایش بعد از مرگ طلب آمرزش می‌کند و مانند آن(ر.ک: مجموعه‌ی ورّام، ج 2، ص 110 / بحار، ج 6، ص 293 و 294 / میزان‌الحکمة، ج 4، ص 566).
دسته سوم: روایاتی که سفارش به انجام کارهای خیر به نیابت از میت می‌کنند، مثل انجام حج و روزه و دادن صدقه که به نیابت از مرده انجام شود و خواندن فاتحه هنگام زیارت قبر او و مانند آن(ر.ک: بحار، ج 6، ص 294 / محاسن برقی، ص 72 / محجة‌البیضاء، ج 7، ص 290 و 291).
5. در عالم برزخ پرده از جلوی چشم جان انسان برداشته می‌شود واو حقایق را به روشنی می‌نگرد. حضرت علی(علیه السلام) می‌فرماید: اگر شما می‌دیدید آنچه را که مردگان می‌بینند هر آینه وحشت کرده، ترس سراپای وجود شما را فرا می‌گرفت و سخن حق را اطاعت می‌کردید. جهت بهره‌مندی بیشتر رجوع کنید به کتاب‌های زیر:
1. عالم برزخ در چند قدمی ما، محمد محمدی اشتهاردی، از ص 85 به بعد
2. تفسیر موضوعی قرآن، ج 4(معاد در قرآن)، ص 221 تا 232، حضرت آیة‌اللّه‌ جوادی آملی.
3. معاد از دیدگاه امام خمینی، ص 171 تا 181
4. حیات پس از مرگ، علامه طباطبایی، ترجمه آقایان سید مهدی نبوی و صادق لاریجانی آملی، از ص 31 تا 48.
www.morsalat.com