تلاش ها و مبارزات آیت الله شیخ فضل الله نوری (ره) با جناح تندرو مشروطیت، که در مجلس اول تأثیر چشم گیری داشتند، آنها را وادار به پذیرش اصلاحات شیخ در متمم قانون اساسی نمود، امّا این مقدار مرحوم شیخ فضل الله نوری و یارانش را قانع نکرد؛ چرا که آنها در کنار گنجاندن مصوّبات مورد نظر شیخ، مانند اصل نظارت فقها بر مصوبات مجلس، راه کارهایی را برای فرار از قیود شریعت و نظارت علما در نظر گرفته بودند که ضمانت اجراییِ مواد تضمین کننده ی اسلامیّتِ مصوبات مجلس را از بین می برد؛ از این رو، مرحوم شیخ شهید به طور کلّی مشروطیت را نفی کرد و آن را مخالف و منافی مبانی و احکام اسلام اعلام نمود.
تلاش های شیخ نوری(ره) موجب بدبینی عده ی زیادی از نیروهای مذهبی نسبت به مشروطیت گردید و نا امنی و تندروی ها و هرج و مرجِ به وجود آمده پس از تشکیل مجلس اول نیز بر بی رغبتی مردم نسبت به مشروطیت افزود. از سوی دیگر سوء قصد به جان شاه و اهانت های صریح روزنامه به شاه و دربار، محمد علی شاه را به خشم آورد؛ از این رو تصمیم به قلع و قمع مشروطه خواهان گرفت و با بمباران مجلس، بساط مشروطه و مجلس را جمع کرد و دوران استبداد صغیر آغاز شد.
پس از فتح تهران، مشروطه خواهان تندرو به سراغ شیخ نوری(ره) آمدند و عقده های خویش از دوران استبداد صغیر را با به دار کشیدن آن مرد بزرگ خالی کردند و این بهترین گواه بر عمق تأثیر مجاهدت های شیخ و کارگر بودن ضربه ی آن شهید به مشروطه گران خودباخته و دین ستیز بود؛ چرا که آنها می خواستند در یک فضای آرام و با یک کودتای بدون سر و صدا حاکمیت را به دست گرفته، عنصر دین و روحانیت را از صحنه بیرون کنند، ولی شیخ شهید با مقاومت خود، روند استحاله ی نهضت را به تأخیر انداخت و طی این دوران زمینه ی آگاهی و بیداری بخش وسیعی از نیروهای مذهبی را فراهم نمود و ملّتی را که چشم بسته به حمایت از اصلاحات مشروطه خواهان سکولار برخاسته بودند بیدار و به تأمل و تردید وادار کرد و مقبولیت و مشروعیت آنان را به شدّت زیر سؤال برد، به طوری که پس از شهادت مرحوم نوری(ره) چهره ی سفّاک و خون ریز و بی رحم منادیان آزادی غربی روشن گردید. البته این بدین معنا نبود که تمام افراد جامعه به این حقیقت پی برده باشند، امّا خیل کثیری از متدینان فهمیدند حکومت آرمانی و عادلانه ای که آنها خواستارش بودند، مشروطیت نیست؛ مشروطیتی که امثال یپرم خان ارمنی و تقی زاده از آن دم می زنند.
منبع: از عدالت خانه تا مشروطه ی غربی، جواد سلیمانی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1384).
