وقتی گفته می‌شود (جامعه مدنی)، باید دید مقصود از این عبارت چیست. اگر کسی بر آن است که جامعه مدنی، از مدینة النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) نشأت گرفته است و همان مدینه فاضله‌ای است که حکماء الهی و بزرگان دین گفته‌اند، البتّه چنین چیزی، با نظام ولایت فقیه و حکومت اسلامی سازگار است. سؤال: در این صورت، آیا می‌توانیم حکومت اسلامی و نظام ولایت فقیه داشته باشیم، بدون آنکه جامعه مدنی تحقق یافته باشد؟ جواب: تمدّن اسلامی که با ولایت فقیه شکل می‌گیرد، عین تدیّن اوست که از قرآن و عترت استنباط می‌گردد. برای جامعه مدنی، تفسیرهای گونه‌گونی هست که برخی از آنها، مخالف با نظام اسلامی و بعضی موألف با آنند و همان‌گونه که در صدر پاسخ اشاره شد، اگر مقصود از مدنیّت، همان تمدّن رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است، در این صورت، جامعه مدنی، بدون ولایت فقیه نخواهد بود؛ چه اینکه نظام ولائی نیز همراه با جامعه مدنی است. تذکر: در مسائل حقوقی، باید از استعمال الفاظ مشترک (بدون قرینه تعیینِ مطلوب) پرهیز نمود؛ چه اینکه سؤال از اختلاف یا ائتلاف جامعه مدنی با نظام ولائی فقیه، باید با شواهدِ تشخیص همراه باشد وگرنه اشتراک لفظی، زمینه‌ساز بسیاری از مغالطه‌ها است.
مأخذ: ( آیةالله جوادی آملی ، ولایت فقیه ، ص 512)
