چرا به امام رضا (ع)لقب غریب الغربا را داده اند و این لقب توسط چه کسی به ایشان داده شده و آیا امام دیگری نیز با این لقب خوانده شده است؟

از آن رو که امام رضا علیه السلام در عصری می زیست که از چند جهت مظلومیت آن حضرت نمایان شد که شاید بتوان گفت دلایل ملقب شدنش از این عوامل نشأت می گرفت.
1.مواجه با حاکم حیله گر: امام با حاکمی چون مأمون مواجه شد، مأمون فردی بود که تظاهر به دوستی اهل بیت می نمود اما سیاستی در پیش گرفت که نمایش حب اهل بیت نموده ولی در باطن در مهجوریت اهل بیت بکوشد،او حیله کارترین حاکم درجهان اسلام بود ؛ او امام را از مدینه که وطن محبوبش بود به اجبار به سوی مرو فراخواند و امام ناچار بود که از این دعوت استقبال کند از آن جهت وقتی خواست به سوی مرو حرکت کند اهل بیت علیهم السلام خود را خواند وگفت برای من گریه کنید؛ دیگر مرا نخواهید دید.[1] وقتی امام از این مسافرت به این شکل سخن گفت روشن می شود که غربت آن حضرت قطعی بوده است.
2. همزمانی با واقفیه : پس از امام کاظم عده ای بنام واقفیه که از شیعیان آن حضرت و پدرش بودند به انکار امامت امام رضا علیه السلام می پرداختند و بین شیعه اختلاف افکندند و امام از این قضیه بسیار غمناک و اندوهگین شد، و آنان به رهبری علی بن حمزه بطائنی، شیعه را در این دوره به سختی پراکنده ساختند و دل امام را به سختی رنجاندند و از این جهت امام در حقش نفرین کرد.[2] این مسئله نیز از وجوه غربت امام بود و شیعه را محدود کرد.
3. اهانت دوستان : شاید علت دیگر این است که جمعی از شیعه مدعی شدند که امام بعد از تو منقرض شود، چون تو نسلی و فرزندی بعد از خود نداری، با وجود اینکه امام جواد متولد شده بود، و امام رضا علیه السلام او را به عنوان جانشینی خود معرفی می کرد و آنان منکر وجود فرزند برای امام بودند، اگر کسی فرزند داشته باشد و عده ای چنین ادعا کنند که او فرزند تو نیست، حتی خویشان امام نیز چنین ادعا کردند که تو فرزندی نداری، از نظر روحی و روانی این مسئله برای هر کس بسیار سخت است، چه رسد اینکه نسبت به امام معصوم چنین ادعایی کنند، غربتی از این بالاتر که خویشاوندان درباره امام چیزی را ادعا کنند که منکر مقام امامت متصل و برتری آن حضرت بوده و حضرت را به دروغ متهم سازند، چون لازمه کار آنها نسبت دروغ به امام بود که از امام خواستند نسب شناس و قیافه شناس دعوت کند برای تایید فرزندی امام جواد.
3. اعلام غربت از سوی خود : وجه دیگر غربت این است که خود حضرت خود را هنگام وداع اهل بیت غریب نامید (زرنی اخرج من جوار جدی فاموت فی غربة...).[3]
4. شناخت نشدن قدر ومنزلت : وجه دیگر غربت امام رضا علیه السلام این بود چون امام مثل دیگر ائمه علیهم السلام با همه علوم الهی که در سینه داشت و برتری آن حضرت به تمام مردم جهان روشن شد و در مناظرات مختلف علمی بر همه دانشمندان چیره شد؛ اما با همه آشکار شدن فضائلش، مردم درباره آن حضرت چنان که باید قدر ندانستند، اگر چه بیشتر این هجران و غربت از طرف مأمون و عباسیان در حق حضرت روا شد.
اگر همه این دلایل را جمع بندی کنیم، امام رضا علیه السلام غریب الغربا بوده و قدرش برای مردم آن چنان که باید شناخته نشده است و هنوز نیز این غربت با وجود احترام خاص ایرانیان و داشتن گنبد و بارگاه با شکوه ادامه دارد.
غیر از امام رضا علیه السلام امام حسین علیه السلام نیز در کلام ائمه، لقب غریب خوانده شد امام صادق علیه السلام آن حضرت را غریب خوانده.[4]
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدند،غرباء چه کسانی هستند فرمودند کسانی که از امت من هستند و سنت مرا زنده می دارند، که مردم آن سنت ها را فراموش کرده از بین برده اند، با استفاده از مفهوم این روایت، پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم همه ائمه را که بهترین زنده کنندگان سنت نبوی بوده اند غریب نامیده اند.[5]
درباره امام حسین علیه السلام نیز چنین آمده (السلام علی خامس اصحاب الکساء السلام علی غریب الغرباء السلام علی الشهید الشهداء...).[6]
در زیارت وداع شهداء کربلا و امام حسین علیه السلام چنین آمده است: (السلام علیک یا غریب الغرباء....).[7] بنابراین پیش از امام رضا(ع) امام حسین (ع) نیز ملقب به این لقب می باشد[8].

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- امام شناسی ، سید محمدحسین حسینی تهرانی .
2- دانش نامه و مجموعه مقالات همایش علمی امام رضا(ع)؛دانشگاه زنجان.

پی نوشتها:
[1]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج2، ص217.
[2]. محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر عیاشی، تهران، چاپخانه علمیه، 1380ش، ج1، ص2؛ شیخ طبرسی رجال، ص74؛ رجال کشی، ص445.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ج49، ص117؛ شیخ صدوق، عیون، ج2، ص217.
[4]. محمد بن یعقوب کلینی، کافی، تهران، داراالکتب الاسلامیه، ج4، ص147 و ج4، ص581.
[5]. ابن بطریق، العمده، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق، ص435.
[6]. محمد بن مومن مشهدی المزار، تحقیق جواد القیومی، نشر قیوم، 1419ق، ص497.
[7]. ابن طاووس، اقبال الاعمال، مکتب الاعلام الاسلامی، 1416ق، ج3، ص347.
[8] . برگرفته از مقاله امیر علی حسنلو از سایت قدس
منبع: اندیشه قم