چرا خدا ایات متشابه در قران قرار داده؟ این ایات باعث انحراف انسان ها نمی شود؟

با عرض سلامپیش از پاسخ، باید به این مقدمه ضروری توجه کرد که راه تفهیم و تفاهم در میان انسان‌ها، به کارگیری الفاظ است و انسان‌ها مقاصد و اندیشه‌های درونی خویش را از این راه به یکدیگر منتقل می‌کنند. خدای حکیم نیز که پیامبر را از میان مردم، برای هدایت ایشان برگزیده است رهنمودهای وحیانی خویش را از همین راه و در قالب پیام‌ها و تعبیرهای کلامی بلیغ، به وسیله پیامبر به مردم ابلاغ کرده است. عوامل تشابه عبارت است از: 1. بلندای مفاهیم و معانی 2. اشتراک لفظ اشتراک لفظ می‌تواند عامل ایجاد تشابه در آیات باشد زیرا به سبب آن، کلام قابل حمل بر معنای غیر مقصود می‌شود. برای مثال در آیه (وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهِیمَ إِذْ قالَ لِأَبِیهِ یا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یَسْمَعُ وَ لا یُبْصِرُ وَ لا یُغْنِی عَنْکَ شَیْئاً)(1). واژه (اب) مشترک بین چند معنا، از جمله پدر، جد و عمو می‌باشد. این اشتراک سبب تشابه آیه گردیده است، لذا برخی در فهم مراد آن دچار اشتباه شده و پدر حضرت ابراهیم را بت‌پرست و مشرک دانسته‌اند 3. ایجاز یکی از عوامل تشابه، ایجاز (مختصر گویی) در آیات است برای نمونه در آیه (وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا)(2)(3). حذف کلمه (امر) که از آیات دیگر (غافر، 88) فهمیده می‌شود، شبهه مکان داشتن و محدود بودن خداوند را القا می‌کند. 4. مباحثی جدلی برخی از آیات- که اکنون از متشابهات به شمار می‌آید در آغاز متشابه نبوده و مسلمانان به دور از سابقه ذهنی گمراه کننده و خلوص نیت، با آن برخورد می‌کردند. بدین لحاظ به طور عموم معنا و مراد آن به خوبی درک می‌شد و هیچ گونه شبهه‌ای ایجاد نمی‌گردید. اما پس از به وجود آمدن مباحث جدلی و رایج شدن برخی از اصطلاحات به گونه ناپخته و نارس، بر چهره پاره‌ای از آیات، هاله‌ای از غبار ابهام نمودار شد. برای مثال آیه (وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ. إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ)(4) بر حسب استعمالات متعارف عرب، چشم داشتن به جایگاه بلند پروردگار را می‌رساند، اما بعدها با بروز مباحث جدلی و تفسیر به رأی، عده‌ای آن را به معنای (رؤیت با چشم) گرفتند. 5. تعریض تعریض) از جمله فنون بلاغی است که قرآن کریم آن را به کار گرفته و از این راه، مطالب خود را غیر مستقیم، به مخاطبان خود القا کرده است. در تعریض از امر، نهی، تهدید، تعجب و استفاده می‌شود و در آن خطاب گوینده در ظاهر متوجه شخصی است و در واقع به غیر او نظر دارد. برای نمونه می‌فرماید (ای پیامبر اگر شرک آوری اعمالت حبط و نابود خواهد شد) در اینجا خطاب به پیامبرصلی الله علیه وآله است اما چه بسا منظور اصلی مردمان دیگر باشند. از پنج عامل یاد شده، سبب اصلی تشابه در آیات، علو معانی و مفاهیم بلند قرآن است (عامل نخست) زیرا از سویی لزوم ارایه معارف الهی بایسته است و از سوی دیگر کوتاهی لفظ و بلندای معنا، به طور طبیعی باعث بروز این تشابه است. قرآن پیچیده‌ترین روابط و عوالم وجود را به کلام کشیده است و چون موضوع پیچیده و بسیار بلند است، کلمات در همین حد می‌توانند بیانگر آنها باشند. البته هیچ کلام غیرقابل فهمی در قرآن نیست و حتی آیات متشابه آن با رجوع به محکمات، قابل فهم است البته برای اهل فن و کسانی که ابزارهای لازم علمی را برای رسیدن به آن فراهم سازند(5)(6)(7)پی‌نوشت‌ (1) مریم (19)، آیه 44- 41. (2) فجر (89)، آیه 22. (3) (4) قیامت، (75) آیه، 22- 23. (5) منابع: (6) الف. محمدهادی معرفت، علوم قرآنی،) قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1378، چاپ اول (، ص 271- 289. (7) ب. محمد باقر سعیدی روشن، علوم قرآنی،) قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول ، ص 293.موفق باشید