مستثنیات دین
ضروريات زندگی كه فروختن آن برای ادای دين لازم نيست.
اگر مال مرهونه از مستثنیات دین باشد مانند خانه مسکونی آیا مرتهن می تواند با شرایطش آن را بفروشد و عوض دین، آن را بردارد، و آیا مستثنیات دین در رهن با سایر اموال تفاوت دارد؟
اگر رهن کننده در موعد مقرر دین را نپرداخت، مرتهن می تواند با شرایطش آن را بفروشد و عوض دینش آن را بردارد.
اگر رهن کننده در موعد مقرر دین را نپرداخت، مرتهن می تواند با شرایطش آن را بفروشد و عوض دینش آن را بردارد.
عنوان سوال:
اگر مال مرهونه از مستثنیات دین باشد مانند خانه مسکونی آیا مرتهن می تواند با شرایطش آن را بفروشد و عوض دین، آن را بردارد، و آیا مستثنیات دین در رهن با سایر اموال تفاوت دارد؟
پاسخ:
اگر رهن کننده در موعد مقرر دین را نپرداخت، مرتهن می تواند با شرایطش آن را بفروشد و عوض دینش آن را بردارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر مال مرهونه از مستثنیات دین باشد مانند خانه مسکونی آیا با سایر اموال از جهت این که مرتهن می تواند با شرایطش آن را بفروشد و به عوض دین آن را بردارد، تفاوت دارد؟
- اگر کسی بدهکار است و چیزی غیر از خانه برای ادای دین ندارد، آیا طلب کار می تواند او را مجبور سازد که خانه ی مسکونی اش را بفروشد؟
- کسی زمینی را رهن گذاشته و قرض گرفته و سر موعد قرض را ادا نکرده است و اکنون دسترسی به او نیست. آیا مرتهن می تواند زمین را بفروشد یا صلح کند؟
- فرد مفلسی خانه اجاره ای دارد و برای اجاره، پول پیش به موجر قرض داده است. آیا این پول قرضی جزو مستثنیات دین است؟
- در بعضی از محکومیت های مالی (مانند مطالبه طلب و...)، در مرحله اجرای حکم صادره، محکوم له ساختمان مسکونی محکوم علیه را جهت دریافت حق خویش (محکوم به) معرفی و تقاضای توقیف و فروش آن را می نماید و این در حالی است که در فقه اسلامی ساختمان مسکونی جزو مستثنیات دین شناخته شده است، لکن در مقررات جاری، ساختمان مسکونی جزو مستثنیات دین به حساب نیامده است؛ لذا بفرمایید در چنین مواردی: توقیف یا فروش آن از نظر حضرتعالی چه حکمی دارد؟ اگر جزو مستثنیات دین است، راه احراز این که ساختمان مسکونی در شأن و منزلت محکوم علیه می باشد یا خیر، چیست؟ در مورد ماشینِ سواری و تلفن که عرفا برای بعضی از اشخاص از لوازم زندگی (نه وسیله کسب) است، حکم چیست؟
- شخصی با وامی که از بانک گرفته، خانه و زندگی تهیّه کرده است و پیش از آن که بدهی بانک را بدهد، فرار کرده است. اموالی از وی نزد بانک موجود است، آیا بانک می تواند برای وصول وام، از باب تقاصّ، اموال را بفروشد؟
- فردی فاقد اولاد، دارای همسر و دو برادر و یک خواهر می باشد. فرزند برادرش را از زمان طفولیّت به عنوان فرزندخوانده نگهداری نموده است، او وصیّت کرده که مبلغ سیصد هزار تومان جهت کفن و دفنش و یکصد هزار تومان صرف مساجد بنمایند، و خمس خانه ی غیر مسکونی اش نیز پرداخت شود و برایش حجّ بلدی انجام دهند و خانه ای در روستا و منزل مسکونی که در دست عیالش است بعد از فوت عیال به فرزندخوانده اش واگذار نمایند. مرقوم فرمایید آیا فرزندخوانده ارث می برد و دیگر این که بعد از اخراج سی صدهزار تومان مال الوصیّه و خمس آن خانه و صرف یک صد هزار تومان جهت مساجد، استطاعت حاصل و گرفتن حجّ بلدی یا میقاتی لازم است و سهمیّه ی وارثین مذکور چگونه خواهد بود؟
- اگر پدری زمین مزروعی و خانه ی خود و محوّطه ی آن را در زمان حیات خود، طیّ یک نامه ی عادّی با امضای عدّه ی زیادی از معتمدین به یکی از فرزندان خود بدون عوض مالی واگذار نماید و از آن پسر خواسته که پس از مرگ او برایش دو سال نماز و روزه و ده مجلس روضه ی سالانه برگزار نماید، امّا پس از چند ماه بر اثر فشارهای فرزندان دیگر، پشیمان شده و بعد از آن هم از دنیا وفات نموده است، آیا آن اموال متعلّق به فرزند است یا اموال از جمله ی میراث است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی یک خانه دو طبقه دارد و مهریه زن خود را بدهکار است و ادعا می کند که خانه و منزل مسکونی از مستثنیات دین می باشد، حکم شرعی را بیان فرمایید.
- [آیت الله خامنه ای] پدرم در حدود دو سال پیش یا بیشتر، تعدادی سکّه طلا را به شخصی در برابر بدهی که به او داشت به وی رهن داد و چند روز قبل از وفاتش به مُرتهن اجازه داد که آنها را بفروشد، ولی او را از این مطلب آگاه نکرد. سپس من بعد از فوت پدرم، مبلغ مذکور را قرض کرده و به مُرتهن دادم ولی قصدم پرداخت دین پدرم و برئ الذمّه کردن او نبود بلکه می خواستم عین مرهونه را از او بگیرم و نزد شخص دیگری به رهن بگذارم، امّا مُرتهن، تحویل آن را منوط به توافق ورثه نمود که بعضی از آنان اجازه این کار را ندادند و در نتیجه برای گرفتن آن به مُرتهن مراجعه کردم ولی او با این ادعا که آن را در برابر طلب خود برداشته است، از تحویل آن خودداری نمود. این مسأله از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ آیا جایز است مُرتهن بعد از دریافت طلب خود از تحویل مال مرهونه خودداری کند؟ و با توجه به اینکه من مسئول پرداخت دین نبوده ام و آنچه را هم که به او داده ام به عنوان پرداخت بدهی پدرم نبوده، آیا حق دارد آن مبلغ را در برابر طلب خود اخذ کند و برنگرداند؟ و آیا می تواند برگرداندن عین مرهونه را منوط به موافقت سایر ورثه نماید؟
- [آیت الله نوری همدانی] معامله ملک مرهونه، در صورتی که مشتری آگاه به وجود رهن نباشد ولی مدتی بعد از تنظیم سند عادی، اطلاع از اینکه مورد معامله در رهن بانک میباشد حاصل نماید و بانک مرتهن بعد از تاریخ انجام معامله عادی فوق، کتباً عدم رضایت خود را از انجام معامله مذکور اعلام داشته و مشتری هم از مفاد عدم رضایت بانک یاد شده اطلاع حاصل نموده است، با اوصاف مذکور معامله خانهای که در رهن قرار داشته صحیح و مشروع واقع شده است یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی زمین خود را نزد فرد دیگری به رهن گذاشته تا مبلغ معیّنی را از او قرض بگیرد، ولی مُرتهن عذر آورده که مبلغ مذکور را ندارد و به جای آن ده رأس گوسفند به صاحب زمین داده است و اکنون دو طرف قصد دارند رهن را آزاد کنند و هر یک از راهن و مُرتهن مال خود را بردارند، ولی مُرتهن اصرار دارد که عین ده رأس گوسفند به او برگردانده شود، آیا شرعاً چنین حقّی را دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] الف - اگر مردی با زنش مشاعامالک منزل مسکونی باشند زوجه میتواند از بابت مهریّهاش سهم زوج را به میزان طلبش تملّک یا مطالبه فروش نماید یا شامل مستثنیات دین است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی مبلغ چهار میلیون تومان از بابت مهریّه همسرش بدهکار است، او دارای منزل مسکونی در بهترین محلّ مشهد می باشد که اکنون به مبلغ سی میلیون تومان خریدار دارد آیا این منزل جزء مستثنیات دین است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی زمین خود را در رهن دیگری قرار داده است و بعد از قبض و اقباض و تحقق رهن، راهن قبل از فک رهن و بدون اجازه مرتهن زمین مذکور را فروخته است و پولش را گرفته است و سپس اقدام به فک رهن کرده است، حکم شرعی این معامله را از لحاظ صحت و فساد مرقوم فرمایید. و همین طور اگر به واسطه افلاس حاکم شرع حکم به ممنوع المعامله بودن فرد بکند و آن فرد زمین خود را بفروشد.
- [آیت الله خامنه ای] خانه ای را به شخصی در برابر طلبی که از من داشت به مدّت یک سال رهن دادم و قراردادی در این زمینه نوشتیم ولی خارج از عقد به او وعده دادم که خانه به مدّت سه سال در اختیار او باشد، آیا در خصوص مدّت رهن، آنچه در قرارداد نوشته شده اعتبار دارد یا وعده ای که طبق تعارفات معمول به او دادم؟ و بر فرض بطلان رهن، راهن و مُرتهن چه تکلیفی دارند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر کسی خانه ای رهن و اجاره کند و نصف پول رهن را بنگاه دار بردارد و بگوید نصف کرایه را من می دهم. آیا پولی که بنگاهدار می دهد ربا است یا نه؟
- [سایر] با سلام؛ من در حال پرداخت مهریه همسرم طبق حکم دادگاه به صورت اقساطی هستم. حکم اعسار و تقسیط صادر شده و قصد طلاق دادن همسرم را دارم. آیا همه اموال و دارائیهای من باید نصف شود؟! حتی خانهای که در آن زندگی میکنم؟! البته حکم مستثنیات دین بودن خانه را نیز گرفتهام و نیز یک خودرو پراید که دارم نیز شامل این تقسیم بر دو شدن خواهد شد یا خیر؟ خانه و ماشین؟ متشکرم.
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر خرمایی را که زرد یا سرخ شده، روی درخت بفروشند اشکال ندارد، ولی بنابر اظهر نباید عوض آن را خرما بگیرند، اما اگر کسی یک درخت خرما در خانه یا باغ دیگری داشته باشد، در صورتی که مقدار محصول آن را تخمین بزنند و صاحب درخت آن را به صاحب خانه یا باغ بفروشد و عوض آن، خرما بگیرد، چنانچه خرمایی که میگیرد کمتر یا زیادتر از مقداری که تخمین زدهاند نباشد، اشکال ندارد.
- هرگاه چیزی را پیدا کند که اگر بماند فاسد میشود، میتواند آن را قیمت کند و برای خود بردارد، و میزان، قیمت زمانی است که در آن تصرف مینماید، و تمام وظایفی که برای اصل مال بود، از قبیل اعلان و سایر وظایف، در اینجا برای عوض مال ثابت است، و میتواند به حاکم مراجعه کرده و از او کسب تکلیف نماید.
- اگر در بین سالی که اعلان میکند مال از بین برود، چنانچه در نگهداری آن کوتاهی یا زیادهروی کرده باید عوض آن را به صاحبش بدهد، وگرنه چیزی بر عهده او نخواهد بود، ولی اگر قبل از تمام شدن سال برای خودش بردارد و تلف شود، ضامن است.
- اگر مردی بمیرد و اولاد نداشته باشد، چهار یک ( 41 ) مال او را زن، و بقیه را ورثه دیگر می برند، و اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، هشت یک ( 81 ) مال را زن، و بقیه را ورثه دیگر می برند. و زن از همه اموال منقول ارث می برد ولی از زمین و قیمت آن ارث نمی برد، چه زمین خانه مسکونی باشد یا زمین باغ و زراعت و غیر آن، و از قیمت هوایی مثل بنا و درخت ارث می برد، و بنابر اظهر با رضایت وارثان از خود هوائی هم می تواند ارث ببرد، و بنابر اظهر در آنچه که گفته شد فرق ندارد، زن از این شوهر اولاد داشته باشد یا نه، اگرچه احتیاط در مورد زن بچه دار در ارث بردن از زمین، خوب است.
- اگر تا یک سال اعلان کرد و صاحب مال پیدا نشد، چنانچه در غیر حرم مکه پیدا کرده، میتواند از طرف صاحبش صدقه بدهد یا بهعنوان امانت برای صاحبش نزد خود نگهداری کند، یا به حاکم شرع بدهد یا برای خود بردارد و قصد کند که اگر صاحبش پیدا شد عوض آن را به او بدهد؛ و اگر در حرم مکه پیدا کرد، چنانچه قصد ندارد که بهعنوان امانت نگه دارد، ظاهر این است که صدقه میدهد.
- گروگیرنده بدون اجازه گرودهنده جایز نیست در مالی که آن را گرو گرفته تصرف کند، و اگر تصرفی مثل سواری حیوان یا سکونت در خانه کرد، باید اجرةالمثل استفاده را بدهد، و اگر بهسبب تصرف، تلف شد ضامن است. همچنین گرودهنده نیز بدون اذن گروگیرنده نمیتواند در مالی که گرو گذاشته تصرّفی نماید که با رهن منافات دارد و سبب تغییر مال یا کم شدن قیمت آن میشود، ولی تصرفی که این چنین نباشد جایز است و همچنین تصرفی که برای حفظ و اصلاح آن باشد، از قبیل آب و علف دادن و چرانیدن حیوان، یا اصلاح و آب دادن درخت، جایز میباشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] بنابر احتیاط واجب قبض و اقباض در تحقق رهن شرط است لذا تا وقتی که رهن گیرنده مال مرهونه را تحویل نگرفته باشد رهن محقق نشده است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] گرو گیرنده حق ندارد قبل از موعد دریافت بدهیِ بدهکار، مال مرهونه را بفروشد بنابراین اگر آن را بفروشد معامله فضولی است و بدون اجازه مالک باطل است و اگر بعداً مالک اجازه دهد یا از اول با اجازه مالک بفروشد پول آن ملک مالک است و رهن هم باطل می شود و رهن گیرنده نمی تواند پول آن را بابت بدهی نزد خود نگه دارد مگر با توافق مالک.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] رهن گیرنده حق استفاده و تصرف در مال مرهونه را بدون اجازه مالک ندارد و اگر استفاده کند ضامن اجرت آن است و همچنین منافع و نماءات آن مال رهن دهنده می باشد. لذا اگر رهن گیرنده حتی با اجازه رهن دهنده مورد رهن را اجاره دهد باید مال الاجاره را به رهن دهنده بدهد و همین طور اگر بدون اجازه آن را اجاره دهد.
- [آیت الله مظاهری] اگر خانهای را مثلاً در مقابل وامی رهن بدهند و در ضمن رهن شرط کنند که صاحب خانه اجازه تصرّف در آن خانه را با عوض یا بدون عوض، به وام دهنده بدهد، مانعی ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .لباس غصبی که نماز در آن باطل است, اعم از آن است که خودِ لباس، مال دیگری باشد یا متعلّق حقّ مستأجر یا مرتهن آن باشد، پس نماز در لباسی که در اجاره مستأجر یا رهن مرتهن است، بدون رضایت آنها باطل است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] 39 بسیاری از مردم پولی می دهند و خانه ای را رهن می کنند و مال الاجاره خانه تخفیف داده می شود، این کار به یک صورت صحیح است و به یک صورت باطل، هرگاه خانه را اجاره کند ودر ضمن عقد اجاره شرط کندکه فلان مبلغ را به عنوان وام به او بدهد و خانه را رهن کند صحیح است، ولی اگر قبلاً وام و رهن انجام گیرد و ضمن آن شرط شود مال الاجاره تقلیل داده شود حرام و باطل است.
- [آیت الله اردبیلی] مال رهن باید (عین) باشد نه منفعت و دین و نیز باید (معیّن) باشد و نه مبهم.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مالک و کسی که مال خود را گرو گذاشته حق ندارد بدون اجازه طلبکار آن را بفروشد و اگر فروخت بدون اجازه رهن گیرنده باطل است ولی اگر بعداً اجازه دهد معامله صحیح می شود ولی رهن باطل می شود و همین طور است اگر از اول با اجازه رهن گیرنده آن را بفروشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مالی را که نزد کسی (رهن) یا (وثیقه) گذاشته اند، اگر دیگری غصب کند صاحب مال و طلبکار می توانند چیزی را که غصب کرده از او مطالبه نمایند و چنانچه آن چیز را از او بگیرند، باز هم رهن است، و اگر آن چیز از بین برود و عوض آن را بگیرند، آن عوض هم مثل خود آن چیز رهن می باشد.
- [آیت الله اردبیلی] پس از آن که حاکم شرع حکم به ضبط و توقیف اموال شخص ورشکسته نمود، اموال وی، به جز خانه مسکونی و لوازم ضروری زندگی، ضبط و میان طلبکاران تقسیم میشود.