همانگونه که قبلاً اشاره شد نفقه پدر و مادر بر اولاد، پسر باشند یا دختر، واجب است و در صورت عدم تمکن آنها، یا نبودشان، بر اولاد اولاد، اعم از دختر و پسر واجب است و خلاصه به ترتیب، هر کدام که نزدیکتر باشند و تمکن داشته باشند مقدم هستند و چنانچه شخص فقیر، پدر دارد، اولاد هم دارد، باید نفقه او را پدر و اولاد با هم و بالسّویه بدهند و نیز اگر پسر و دختر با هم دارد، باید با هم و بالسّویه نفقه را بدهند، و اگر مادر و فرزند با هم باشند و تمکن داشته باشند، باید نفقه را مشترکاً بدهند و اگر پدر با اولادِ اولاد باشد، نفقه بر پدر است که اقرب و در درجه مقدم است و اگر مادر، با اولادِ اولاد باشد، نفقه بر مادر است و اگر اولادِ اولاد، با جدّ و جدّه باشند، باید مشترکاً و بالسّویه نفقه را بدهند.بلی چنانچه از ناحیه یکی از فرزندان یا از طریق دیگری، نفقه شخص تأمین شود تکلیف از بقیه ساقط می گردد.
همانگونه که قبلاً اشاره شد نفقه پدر و مادر بر اولاد، پسر باشند یا دختر، واجب است و در صورت عدم تمکن آنها، یا نبودشان، بر اولاد اولاد، اعم از دختر و پسر واجب است و خلاصه به ترتیب، هر کدام که نزدیکتر باشند و تمکن داشته باشند مقدم هستند و چنانچه شخص فقیر، پدر دارد، اولاد هم دارد، باید نفقه او را پدر و اولاد با هم و بالسّویه بدهند و نیز اگر پسر و دختر با هم دارد، باید با هم و بالسّویه نفقه را بدهند، و اگر مادر و فرزند با هم باشند و تمکن داشته باشند، باید نفقه را مشترکاً بدهند و اگر پدر با اولادِ اولاد باشد، نفقه بر پدر است که اقرب و در درجه مقدم است و اگر مادر، با اولادِ اولاد باشد، نفقه بر مادر است و اگر اولادِ اولاد، با جدّ و جدّه باشند، باید مشترکاً و بالسّویه نفقه را بدهند.بلی چنانچه از ناحیه یکی از فرزندان یا از طریق دیگری، نفقه شخص تأمین شود تکلیف از بقیه ساقط می گردد.
- اگر پدر از پرداخت نفقه فرزندش امتناع کند، آیا جایز است فرزند بدون اطلاع پدر، از مال او بردارد؟ نیز اگر فرزند از پرداخت نفقه والدین خود امتناع کرد، چطور؟
- کودکی در هنگام بازی چاقوی میوه خوری را پرتاب، و به چشم کودک دیگر خورده و آن را نابینا کرده است. در این میان والدین کودک هیچ دخالت و تقصیری نداشته اند، مستدعی است حکم آن را بیان فرمایید:
- بنیاد شهید مبلغی را به عنوان خانواده شهید به اینجانب می دهد، بفرمایید که وظیفه من راجع به خمس چیست؟
- این جانب دوستی دارم که در وجوب خمس شبهه می کند و وجوه شرعی مالش را نمی پردازد و چه بسا از حرفهایش بوی انکار می آید مستدعی است حکم مسأله را بیان کرده و راهنمایی فرمایید.
- زوجین اصل طلاق را قبول دارند. زوجه ادعا می کند که طلاق خلع است، ولی زوج مدعی رجعی بودن طلاق می باشد. مستدعی است بفرمایید قول چه کسی مسموع است؟
- مستدعی است همانگونه که وجوب نفقه پدر و مادر را بیان فرمودید، مسائل مربوط به سایر واجب النفقه ها و مقدار آن را توضیح دهید، چرا که این مسأله هم نسبت به همسر و فرزندان و هم نسبت به دیگر خویشان مثل عمو و عمه و همچنین نسبت به عروس، مورد نیاز است؟
- مستدعی است آداب مربوط به ولادت نوزاد را بیان فرمایید:
- مستدعی است معنی دین و سبب آن را بیان فرمایید؟
- مستدعی است، کیفیت قطع دست دزد را به طور خلاصه بیان فرمایید.
- شخصی وصیت کرده که ثلث اموال او را بمصرف خاصی برسانند و ملکی را برای این منظور معین کرده و پس از مدتی از دنیا رفته است. اکنون ملکی را که معین کرده اگر نسبت به موقع وصیت سنجیده شود نصف ترکه بوده، و اگر نسبت به حین فوت حساب شود ثلث ترکه می باشد. مستدعی است بفرمایید وظیفه چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] احتراما مستدعی است نظر مبارک را در خصوص بجا آوردن نماز در جبل الرحمه بیان بفرمایید.
- [آیت الله بهجت] مستدعی است صورت شرعیّه ی حالات پنج گانه ای که ذکر شده است را بفرمایید؟
- [آیت الله خامنه ای] فرمودهاند در نماز میشود قرآن تلاوت نمود؛ مستدعی است بفرمایید در چه مواضعی و تا چه میزان؟
- [سایر] 1.سلام 2.برنامه امروز شما از شبکه 5 را دیدم. 3.راجع به سیدها صحبت شد واین که فرمودید سید بودن یه فضیلته(البته عین عبارت به کار برده شده یادم نیست.) 4. ... خصوصی... لطفا راهنمایی بفرمایید. 6.ممنون
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا شخص ثالث میتواند در ضمن عقد ازدواج، نفقه زوجه را تعهّد نماید تا هرگاه بین زن و شوهر راجع به نفقه اختلافی به وجود آمد، نفقه زوجه را پرداخت نماید؟ و در این صورت آیا نفقه از زوج ساقط میشود؟
- [سایر] خواهشمند است از لحاظ قانونی، بفرمائید آیا موضوع اعسار زوج در پرداخت نفقه موثر است.
- [آیت الله جوادی آملی] مستدعی است بفرمایید سعی ما بین صفا و مروه در قسمت اضافه شده فعلی که به صورت عرضی میباشد چه حُکمی دارد؟
- [آیت الله خوئی] شخصی 14 رأس گوسفند برای استفاده از شیر و روغن آنها برای مصارف شخصی خود از منافع سال خریده، مستدعی است بفرمائید تخمیسش واجب است یا نه؟
- [آیت الله نوری همدانی] احتراماً با عنایت به افزایش روز افزون مزاحمتهای تلفنی در سطح جامعه مستدعی است حکم شرعی این عمل غیر انسانی را اعلام بفرمائید؟
- [آیت الله نوری همدانی] معمولاً زوجه هنگام طلاق، مخصوصاً طلاقهای پیشنهادی از سوی زوج، اجرت خدمات خود در زمان زندگی مشترک را مطالبه میکند، مستدعی است بفرمایید:
- انسان نمی تواند خمس مال خود را به افرادی بدهد که واجب النفقه او می باشند و اگر مخارج سید دیگری بر انسان واجب باشد مثل پدر یا فرزند بنابر احتیاط واجب نمی توان از خمس مال خود برای نفقه او داد.
- در اصول دین انسان باید یقین و اعتقاد جزمی داشته باشد و این یقین از هر دلیل و طریقی حاصل شود کفایت می کند. چه به واسطه استدلال و برهان باشد یا از گفته والدین و مبلّغین. هر چند نتواند استدلال کند.
- مستحب است انسان نماز را در اوّل وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هرچه به اوّل وقت نزدیکتر باشد بهتر است، مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد، مثلاً صبر کند که نماز را به جماعت بخواند.
- خوابیدن در مسجد اگر انسان ناچار نباشد و صحبت کردن راجع به کارهای دنیا ومشغول صنعت شدن و خواندن شعری که نصیحت و مانند آن نباشد مکروه است، و نیز مکروه است آب دهان و بینی و اخلاط سینه را در مسجد بیندازد و گمشده ای را طلب کند و صدای خود را بلند کند ولی بلند کردن صدا برای اذان مانعی ندارد.
- زنی که یقین دارد شوهرش در سفر مرده اگر بعد از عدّه وفات که مقدار آن در احکام طلاق گفته خواهد شد، شوهر کند و شوهر اول از سفر برگردد باید از شوهر دوّم جدا شود و به شوهر اول حلال است ولی اگر شوهر دوم با او نزدیکی کرده باشد، زن باید عده وطی به شبهه نگهدارد و شوهر دوم باید مهر المثل او را بدهد ولی نفقه زمان عدّه ندارد و بنابر احتیاط به شوهر دوّم نیز حرام ابدی می شود و در مدت عده وطی به شبهه شوهر اول نمی تواند با او همبستر شود.
- زنی که شوهرش به مسافرت رفته یا در جبهه جنگ یا در سفر دریائی یا به جهت دیگری مفقود الاثر شده چنانچه یقین کند شوهرش مرده است باید عده وفات نگه دارد و بعد از آن می تواند ازدواج کند و چنانچه یقین دارد شوهرش زنده است نمی تواند شوهر کند. و مخارج او از مال شوهر یا از صدقات و بیت المال در صورت نیاز باید پرداخت شود و در صورت نداشتن مال شوهر و نداشتن نفقه یا مشکلات دیگر وضع موجود برای او قابل تحمل نباشد می تواند به حاکم شرع مراجعه کند تا او را طلاق دهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان نمیتواند به عنوان نفقه همسر، به زن سیّده خود خمس بدهد که به مصرف مخارج خودش برساند، ولی اگر زن سیّده به خاطر نداشتن شوهر یا ندادن نفقه از سوی شوهر، یا داشتن هزینههایی که پرداخت آن بر شوهر وی واجب نیست، فقیر باشد، میتواند برای تأمین نفقه خود یا هزینههایی که شوهر وی نمیپردازد، از شوهر خود یا دیگران خمس دریافت کند، البتّه شوهر نمیتواند خمسی را که میپردازد به عنوان حقّ نفقه زن به شمار آورد، بلکه نفقه زن را به وی بدهکار است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر شخصی نتواند نفقه کسانی را که نفقه آنان بر وی واجب است بدهد و یا کمتر از حدّ مورد نیاز آنان را بتواند بدهد، چنانچه زکات بر وی واجب شود و آنان نیز از مستحقین زکات باشند، میتواند نفقه آنان یا کسری آن را از زکات مال خود بپردازد.
- [آیت الله اردبیلی] به کسانی که نفقه آنان بر شخص دیگری واجب است، اگر فقیر باشند میتوان زکات داد، هرچند کسی که نفقه آنها بر او واجب است، خرجی آنها را بدهد؛ ولی به زنی که همسرش نفقه او را میپردازد، هرچند فقیر باشد، نمیتوان زکات داد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر شخص متمکّن از دادنِ نفقه واجب النّفقه خودداری نماید، حاکم شرع او را مجبور میکند تا نفقه او را بدهد و اگر ممکن نشد، حاکم شرع از مال او برداشته و هزینه زندگی آنان را تأمین میکند.
- [آیت الله سیستانی] انسان نمیتواند مخارج کسانی را که مثل اولاد خرجشان بر او واجب است از زکات بدهد ، ولی اگر مخارج آنان را ندهد ، دیگران میتوانند به آنان زکات بدهند ، و اگر متمکن از پرداخت نفقه واجب افراد واجب النفقهاش نباشد و زکات بر او واجب باشد میتواند از زکات نفقه آنها را بدهد .
- [آیت الله اردبیلی] احکام نفقه زن در مسأله 2880 و بعد از آن گذشت، ولی مخارج دو دسته دیگر در صورتی واجب میشود که خود آنها مال و توانایی کسب و کار نداشته باشند و انسان علاوه بر توانایی، نزدیکترین فردی به آنان باشد که نفقه آنان بر وی واجب است و یا به ترتیبی که در مسأله بعد گفته میشود نزدیکترین فرد مخارج آنان را ندهد.
- [آیت الله اردبیلی] بر زنی که طلاق رجعی داده شده، احکام همسر شرعی جاری است، بنابر این نفقه و زکات فطره او بر شوهر واجب است و از یکدیگر ارث میبرند و شوهر حق ندارد در عدّه با خواهر او یا زن پنجم ازدواج نماید، ولی در مدّت عدّه طلاق بائن نفقه زن بر شوهر واجب نیست.
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است که انسان زکات اموال خود را به نزدیکان و خویشاوندانش که مستحق دریافت زکاتند و نفقه آنان بر وی واجب نیست، بدهد.
- [آیت الله مظاهری] کسی که اسباب قتل خود را فراهم کرده است مثلاً عمداً سمّی خورده است اگر بعد از آن راجع به اموالش وصیّت کند صحیح نیست ولی اگر قبل از خودکشی وصیّت کرده صحیح است چنانکه راجع به غیر اموالش چه قبل از آن عمل و چه بعد از آن اگر وصیّت کند صحیح است.
- [آیت الله اردبیلی] نفقه اولاد بر پدر و بنابر احتیاط بر پدران او به ترتیب هر کدام که نزدیکتر باشند واجب است، پس (پدر) بر (جدّ) و جدّ بر (پدر جدّ) مقدّمند و اگر هیچ یک از آنان نباشند یا نتوانند و یا به وظیفه خود عمل نکنند و حاکم شرع نتواند آنان را مجبور کند که نفقه را بپردازند، بر (مادر) واجب است و اگر مادر نباشد یا نتواند و یا ندهد، بنابر احتیاط بر (مادرِ مادر) واجب میشود. همچنین اگر پدر و مادر انسان از کار افتاده شوند و دارایی نداشته باشند، نفقه آنان بر اولاد و نیز بنابر احتیاط بر نوههای پسری آنان که تمکّن دارند، به ترتیب طبقات، هر چند پایین روند پسر باشند یا دختر واجب است و اگر شخص فقیر، هم پدر و هم فرزند داشته باشد، باید نفقه او را به شرکت و به طور مساوی بپردازند و پسر و دختر در این جهت فرقی ندارند؛ همچنین است بنابر احتیاط اگر شخص فقیر هم مادر و هم فرزند داشته باشد و اگر پدر و نوههای پسری داشته باشد، نفقه او بر پدر واجب است و اگر مادر و نوههای پسری داشته باشد، بر مادر واجب است و اگر نوههای پسری با پدر بزرگ پدری یا مادر بزرگ مادری با هم باشند، باید نفقه او را به شرکت و به طور مساوی بپردازند.