آیا دین اهل حق در اسلام مورد قبول است؟ دین اهل حق چگونه دینی است؟ فرقه اهل حق از جمله آیین های التقاطی بوده و مخلوطی از عقاید باستانی و نیز ادیان مسیحیت، اسلام و... می باشد. در حال حاضر اهل حق به سه گروه عمده تقسیم شده اند. الف) شیطان پرستان ؛ این گروه شیطان را تقدیس کرده و خوک را مقدس می دانند و با هرگونه طهارت مخالف اند. بیشتر پیروان این گروه در کرند سرپل ذهاب و نواحی مجاور آن سکونت دارند. ب ) علی اللهی ها ؛ این گروه می پندارند که حضرت علی(ع) خدا است و دین خود را کلا از اسلام جدا می دانند. این گروه نیز عمدتا در شمال غرب ایران و در برخی نواحی دیگر پراکنده اند. ج) گروه اهل حق مسلمان ؛ این گروه خود را شیعه می دانند ولی در سیر و سلوک و آداب متفاوت از شیعه هستند. عمده آثار در دست از این فرقه مربوط به گروه سوم است ؛ چون دو گروه اول اساسا فاقد هرگونه پایه فکری بوده و تنها از پیشینیان خود تقلید کورکورانه می کنند و تقریبا آیین و یا معتقدات قابل توجهی ندارند. در مجموع درباره این فرقه و یا دیگر فرقه ها می توانیم بگوییم: هر گروهی که از مسیر قرآن و عترت فاصله بگیرد دچار انحراف های خطرناکی در زمینه های مختلف می شود. به هر حال چنانچه حضرت علی(ع) را خدا بدانند و یا منکر یکی از ضروریات دینی مثل نماز و روزه باشند این انکار به طوری که به انکار رسالت و یا تکذیب پیامبر اکرم یا ناقص دانستن شریعت برگردد، نجس هستند و نمی توان آنها را مسلمان نامید. مشهور این است که اهل حق نام یکی از فرقه های غلات است کسانی که در مورد علی علیه السلام غلو کردند و برای او مقام الوهیت اثبات کرده اند. برخی معتقدند این فرقه در قرن 2 هجری پدید آمده و در قرن 7 تجدید حیات یافته است. از نظر برخی دیگر ریشه تاریخی این فرقه به قرن 4 هجری به نام مبارک شاه و ملقب به شاه خویشین باز می گردد. وی که عنوان(سلطان طریقت) را داشته و در توابع لرستان با جمعی از پیروان خود زندگی می کرده به 4تن از آنان وعده داده که پس از درگذشت وی، روحش پس از 100 سال در جسم فردی به نام سلطان صحاک یار (اسحاق) تجلی خواهد کرد و در فاصله این 100 سال یارستان (اهل حق) در گوشه ای خموش چشم به انتظار سلطان صحاک دوخته بودند تا او را دریافتند و دور او گرد آمددند. آنچه در میان پیروان اهل حق معروف این است که سلطان صحاک (اسحاق) موسس مسلک آنان است، و از طرفی آنها از این فرقه های غلات به شمار آمده و علی اللهی خوانده می شوند به شدت احتراز دارند. آقای سید قاسم افضلی از سران اهل حق دراین باره می نویسد: (یارستان اهل حق های واقعی هیچ گاه علی علیه السلام را خدا نمی دانند و آنچه مسلم و مشخص است نسبت هائی که به اهل حق به عنوان علی اللهی داده اند و یا در بعضی کتب و مقاله ها علی اللهی را شیعه ای از اهل حق می دانند خلاف محض است و خط اهل حق های یارستانی کاملا از علی اللهی ها دوراست. -شاخه های اهل حق گفته اند: سلطان اسحاق برای تشکیلات این فرقه جانشینانی تعیین کرد و برای هر یک از آن ها وظیفه ای مقرر نمود و به هر یک به تناسب وظیفه وی لقب مخصوص داد -در ابتدا (پیر بنیامین) را به سمت (پیری) و (داود) را به سمت (دلیل) برای همه اهل حق منصوب کرد آنان برای تداوم رهبری 7 نفر از یاران خود را به عنوان 7 خاندان یا 7 سر سلسله اهل حق به پیروان خود معرفی کردند که از آن پس به (هفت تن) معروف شدند و برخی این هفت تن را از یاران اولیه سلطان اسحاق دانسته اند. این خاندان ها عبارتند از: 1. خاندان شاه ابراهیم فرزند سید محمد گوره سوار که به شاه ابراهیمی ها معروفند 2. خاندان سید ابوالوفا 3. خاندان عالی قلندر درویش های قلندری منطقه کرند و استان کرمانشاهان منسوب به او هستند 4. خاندان سید میر سور 5. خاندان بابا یادگار 6. خاندان سید مصطفی 7. خاندان حاجی بوعیسی (سید با ولیسی) در قرن های بعد 4 خاندان دیگر به آنان اضافه شد که عبارتند از: 1. خاندان آتش بیگی 2. خاندان ذو النور 3. خاندان شاه حیاسی 4.خاندان بابا حیدر از نظر اهل حق هر کس که پیرو این مسلک باشد باید به عنوان اولین وظیفه به واسطه یکی از پیرها یا دلیل های منسوب به یکی از خاندان ها، خود را به یک خاندان مرتبط سازد و براساس سر سپردن به یکی از شاخه های این فرقه هویت مذهبی او را معین می سازد. اهل حق مقام پیر بنیامین را بسیار بزرگ می شمارند و معتقدند او در عالم الست (جبرئیل) و در دوره شریعت (سلمان) و در دوره آخر الزمان (بنیامین) بوده است او اولین مخلوق و از مقرب ترین یاران خداست و در آخرین دوره در جامه امام مهدی (عج) مظهریت یافته است. -عبادات اهل حق اهل حق در هفته یک یا چند بار در جم خانه ها و با حضور پیر جمع می شوند تشکیلات جم معمولا در شب های جمعه برگزار میگردد و این مراسم با تشریفات خاصی اجرا می گردد وشرکت هفته ای یک بار در جم خانه را به جای عبادات دائمی کافی می دانند. اهل حق نماز نمی خوانند و به جای آن نذر و نیاز انجام می دهند. و روزه مخصوص دارند که سه روز است و به مرنو و قولطاس مرسوم است روزه مرنو از آنجا رسم شده که سلطان صحاک و یارانش سه شبانه روز از ترس دشمنان در غارمرنو پنهان شده و بی غذا ماندند پس از نجات یافتن ان را روزه مرنو نام نهادند و این روزه در منطقه باختران اجرا می شود. روزه قولطاس که اکثریت اهل حق های ایران و خارج ایران انجام می دهند مربوط به یاران قولطاس و قوشجعی اوغلی و شاه ابراهیم است که در وسط کولاک سه شبانه روزی ماندند و پس نجات از آن خطر آن را جشن می گیرند. گاهی گروهی از اهل حق به عنوان شیطان پرست یاد می شوند ولی برخی از رهبران کنونی آنان چنین را مردود دانسته و به کلماتی از سلطان صماد استناد کرده که در آن ها شیطان را مکار و راهنمای مردمان دور از دین معرفی کرده است با این حال برخی از افراد مورد اعتماد که از نزدیک با اهل حق ارتباط دارند از تکریم آنان نسبت به شیطان و مخالفت شدید با لعنت فرستادن بر او گزارش می دهند. شارب سیبیل نیز نزد اهل حق حرمت ویژه ای دارد و آن را یکی از ارکان اصلی سلطان صماک می دانند که شارب مور و پر پشت را از نشانه های پیروان مسلک اهل حق می شمارد. -مناطق زندگی اهل حقاهل حق در کشور های ایران عراق سوریه و افغانستان تاجیکستان زندگی می کنند عمده ترین مرکز آنان در ایران استان کرمانشاهان است و منطقه کرند غرب و توابع آن از عمده ترین مراکز اهل حق در ایران است و جمعیت آن را در این منطقه حدود 150 هزار نفر تخمین زده اند. در ترکیه فرقه هائی وجود دارند که معروفند به (بکتاشی) و به آن ها (علویین) نیز گفته می شود و اهل حق های ایران آن ها را شاخه های فرقه اهل حق می دانند. شیعیانی که در البانی بسر می برند نیز به (بکتاشی) معروفند در کشور سوریه نیز جمعیت قابل توجهی وجود دارد که تحت عناوین علویین یا علی اللهی معروفند و عمدتا در شمال غرب ان جا سکونت دارند. منظوراز اهل حق که الان رایج است همان مسلک درویشی و تصوف است. اهل حق به دسته ها و مسلک هائی تقسیم می شوند. دسته ای طریقتی هستند که به طریقه قطب ومرشد خود عمل می کنند. علاوه بر دستورهایی که در شریعت است اذکار و ادواری هم از مرشد فرا می گیرند. دسته ای پای بند شریعت اند و صرفا ظاهری از صوفیه را دارند به تمام دستورات شریعت پای بند هستند. اگر این چنین باشد که صرفا خود را صوفی بدانند ولی از احکام شریعت تخطی نکنند مشکلی ایجاد نمی شود لکن اگر عبادات و ذکرهای بدعت آمیز داشته باشند اگر منتهی به انکار یکی از احکام قطعی اسلام شود مرتدند. درهر صورت اهل حق به گروهی از غلات و شیطان پرستان و طوائف دیگر صوفیه اطلاق می شود در منابع گوناگون بر دسته سوم هم اهل حق اطلاق گردیده است.
آیا دین اهل حق در اسلام مورد قبول است؟ دین اهل حق چگونه دینی است؟
فرقه اهل حق از جمله آیین های التقاطی بوده و مخلوطی از عقاید باستانی و نیز ادیان مسیحیت، اسلام و... می باشد. در حال حاضر اهل حق به سه گروه عمده تقسیم شده اند. الف) شیطان پرستان ؛ این گروه شیطان را تقدیس کرده و خوک را مقدس می دانند و با هرگونه طهارت مخالف اند. بیشتر پیروان این گروه در کرند سرپل ذهاب و نواحی مجاور آن سکونت دارند. ب ) علی اللهی ها ؛ این گروه می پندارند که حضرت علی(ع) خدا است و دین خود را کلا از اسلام جدا می دانند. این گروه نیز عمدتا در شمال غرب ایران و در برخی نواحی دیگر پراکنده اند. ج) گروه اهل حق مسلمان ؛ این گروه خود را شیعه می دانند ولی در سیر و سلوک و آداب متفاوت از شیعه هستند. عمده آثار در دست از این فرقه مربوط به گروه سوم است ؛ چون دو گروه اول اساسا فاقد هرگونه پایه فکری بوده و تنها از پیشینیان خود تقلید کورکورانه می کنند و تقریبا آیین و یا معتقدات قابل توجهی ندارند. در مجموع درباره این فرقه و یا دیگر فرقه ها می توانیم بگوییم: هر گروهی که از مسیر قرآن و عترت فاصله بگیرد دچار انحراف های خطرناکی در زمینه های مختلف می شود. به هر حال چنانچه حضرت علی(ع) را خدا بدانند و یا منکر یکی از ضروریات دینی مثل نماز و روزه باشند این انکار به طوری که به انکار رسالت و یا تکذیب پیامبر اکرم یا ناقص دانستن شریعت برگردد، نجس هستند و نمی توان آنها را مسلمان نامید. مشهور این است که اهل حق نام یکی از فرقه های غلات است کسانی که در مورد علی علیه السلام غلو کردند و برای او مقام الوهیت اثبات کرده اند. برخی معتقدند این فرقه در قرن 2 هجری پدید آمده و در قرن 7 تجدید حیات یافته است. از نظر برخی دیگر ریشه تاریخی این فرقه به قرن 4 هجری به نام مبارک شاه و ملقب به شاه خویشین باز می گردد. وی که عنوان(سلطان طریقت) را داشته و در توابع لرستان با جمعی از پیروان خود زندگی می کرده به 4تن از آنان وعده داده که پس از درگذشت وی، روحش پس از 100 سال در جسم فردی به نام سلطان صحاک یار (اسحاق) تجلی خواهد کرد و در فاصله این 100 سال یارستان (اهل حق) در گوشه ای خموش چشم به انتظار سلطان صحاک دوخته بودند تا او را دریافتند و دور او گرد آمددند. آنچه در میان پیروان اهل حق معروف این است که سلطان صحاک (اسحاق) موسس مسلک آنان است، و از طرفی آنها از این فرقه های غلات به شمار آمده و علی اللهی خوانده می شوند به شدت احتراز دارند. آقای سید قاسم افضلی از سران اهل حق دراین باره می نویسد: (یارستان اهل حق های واقعی هیچ گاه علی علیه السلام را خدا نمی دانند و آنچه مسلم و مشخص است نسبت هائی که به اهل حق به عنوان علی اللهی داده اند و یا در بعضی کتب و مقاله ها علی اللهی را شیعه ای از اهل حق می دانند خلاف محض است و خط اهل حق های یارستانی کاملا از علی اللهی ها دوراست. -شاخه های اهل حق گفته اند: سلطان اسحاق برای تشکیلات این فرقه جانشینانی تعیین کرد و برای هر یک از آن ها وظیفه ای مقرر نمود و به هر یک به تناسب وظیفه وی لقب مخصوص داد -در ابتدا (پیر بنیامین) را به سمت (پیری) و (داود) را به سمت (دلیل) برای همه اهل حق منصوب کرد آنان برای تداوم رهبری 7 نفر از یاران خود را به عنوان 7 خاندان یا 7 سر سلسله اهل حق به پیروان خود معرفی کردند که از آن پس به (هفت تن) معروف شدند و برخی این هفت تن را از یاران اولیه سلطان اسحاق دانسته اند. این خاندان ها عبارتند از: 1. خاندان شاه ابراهیم فرزند سید محمد گوره سوار که به شاه ابراهیمی ها معروفند 2. خاندان سید ابوالوفا 3. خاندان عالی قلندر درویش های قلندری منطقه کرند و استان کرمانشاهان منسوب به او هستند 4. خاندان سید میر سور 5. خاندان بابا یادگار 6. خاندان سید مصطفی 7. خاندان حاجی بوعیسی (سید با ولیسی) در قرن های بعد 4 خاندان دیگر به آنان اضافه شد که عبارتند از: 1. خاندان آتش بیگی 2. خاندان ذو النور 3. خاندان شاه حیاسی 4.خاندان بابا حیدر از نظر اهل حق هر کس که پیرو این مسلک باشد باید به عنوان اولین وظیفه به واسطه یکی از پیرها یا دلیل های منسوب به یکی از خاندان ها، خود را به یک خاندان مرتبط سازد و براساس سر سپردن به یکی از شاخه های این فرقه هویت مذهبی او را معین می سازد. اهل حق مقام پیر بنیامین را بسیار بزرگ می شمارند و معتقدند او در عالم الست (جبرئیل) و در دوره شریعت (سلمان) و در دوره آخر الزمان (بنیامین) بوده است او اولین مخلوق و از مقرب ترین یاران خداست و در آخرین دوره در جامه امام مهدی (عج) مظهریت یافته است. -عبادات اهل حق اهل حق در هفته یک یا چند بار در جم خانه ها و با حضور پیر جمع می شوند تشکیلات جم معمولا در شب های جمعه برگزار میگردد و این مراسم با تشریفات خاصی اجرا می گردد وشرکت هفته ای یک بار در جم خانه را به جای عبادات دائمی کافی می دانند. اهل حق نماز نمی خوانند و به جای آن نذر و نیاز انجام می دهند. و روزه مخصوص دارند که سه روز است و به مرنو و قولطاس مرسوم است روزه مرنو از آنجا رسم شده که سلطان صحاک و یارانش سه شبانه روز از ترس دشمنان در غارمرنو پنهان شده و بی غذا ماندند پس از نجات یافتن ان را روزه مرنو نام نهادند و این روزه در منطقه باختران اجرا می شود. روزه قولطاس که اکثریت اهل حق های ایران و خارج ایران انجام می دهند مربوط به یاران قولطاس و قوشجعی اوغلی و شاه ابراهیم است که در وسط کولاک سه شبانه روزی ماندند و پس نجات از آن خطر آن را جشن می گیرند. گاهی گروهی از اهل حق به عنوان شیطان پرست یاد می شوند ولی برخی از رهبران کنونی آنان چنین را مردود دانسته و به کلماتی از سلطان صماد استناد کرده که در آن ها شیطان را مکار و راهنمای مردمان دور از دین معرفی کرده است با این حال برخی از افراد مورد اعتماد که از نزدیک با اهل حق ارتباط دارند از تکریم آنان نسبت به شیطان و مخالفت شدید با لعنت فرستادن بر او گزارش می دهند. شارب سیبیل نیز نزد اهل حق حرمت ویژه ای دارد و آن را یکی از ارکان اصلی سلطان صماک می دانند که شارب مور و پر پشت را از نشانه های پیروان مسلک اهل حق می شمارد. -مناطق زندگی اهل حقاهل حق در کشور های ایران عراق سوریه و افغانستان تاجیکستان زندگی می کنند عمده ترین مرکز آنان در ایران استان کرمانشاهان است و منطقه کرند غرب و توابع آن از عمده ترین مراکز اهل حق در ایران است و جمعیت آن را در این منطقه حدود 150 هزار نفر تخمین زده اند. در ترکیه فرقه هائی وجود دارند که معروفند به (بکتاشی) و به آن ها (علویین) نیز گفته می شود و اهل حق های ایران آن ها را شاخه های فرقه اهل حق می دانند. شیعیانی که در البانی بسر می برند نیز به (بکتاشی) معروفند در کشور سوریه نیز جمعیت قابل توجهی وجود دارد که تحت عناوین علویین یا علی اللهی معروفند و عمدتا در شمال غرب ان جا سکونت دارند. منظوراز اهل حق که الان رایج است همان مسلک درویشی و تصوف است. اهل حق به دسته ها و مسلک هائی تقسیم می شوند. دسته ای طریقتی هستند که به طریقه قطب ومرشد خود عمل می کنند. علاوه بر دستورهایی که در شریعت است اذکار و ادواری هم از مرشد فرا می گیرند. دسته ای پای بند شریعت اند و صرفا ظاهری از صوفیه را دارند به تمام دستورات شریعت پای بند هستند. اگر این چنین باشد که صرفا خود را صوفی بدانند ولی از احکام شریعت تخطی نکنند مشکلی ایجاد نمی شود لکن اگر عبادات و ذکرهای بدعت آمیز داشته باشند اگر منتهی به انکار یکی از احکام قطعی اسلام شود مرتدند. درهر صورت اهل حق به گروهی از غلات و شیطان پرستان و طوائف دیگر صوفیه اطلاق می شود در منابع گوناگون بر دسته سوم هم اهل حق اطلاق گردیده است.
- [سایر] آیا ضرورت حکومت دینی مورد قبول تمام مسلمانان است؟ نظر اهل سنت و شیعه را بیان دارید.
- [سایر] آیا ضرورت حکومت دینی مورد قبول تمام مسلمانان است؟ نظر اهل سنت و شیعه را بیان دارید.
- [سایر] بعضی از شاخه های دین مسیح برزخ را قبول ندارند، آیا همه پیروان ادیان یهود و مسیح معاد را قبول دارند؟ آیا در آخرت دینی غیر از اسلام پذیرفته می شود؟
- [سایر] علل دین گرایی و دین گریزی در ادیان اسلام مسیحیت زرتشت . یهود چیست؟ کدام یک از اعتقادات دینی موجب دین گریزی و یا دین گرایی می شود؟
- [سایر] آیا نظام دموکراسی را میتوان مورد قبول اسلام دانست و اسلام را دین دموکراسی خواند؟
- [سایر] آیا نظام دموکراسی را میتوان مورد قبول اسلام دانست و اسلام را دین دموکراسی خواند؟
- [سایر] آیا نظام دموکراسی را میتوان مورد قبول اسلام دانست و اسلام را دین دموکراسی خواند؟
- [سایر] دیدگاه اسلام و قرآن درباره حقانیت ادیان و پلورالیسم دینی چیست؟ آیا اسلام پیروان دیگر ادیان را اهل دوزخ میداند؟
- [سایر] چرا شیعه اهل سنت را که ائمه را قبول ندارند، مسلمان میدانند، اما اسماعیلیان راکه تا امام ششم را قبول دارند، مسلمان نمیدانند؟
- [سایر] آیا مورخین و محدثین اهل سنت نیز تفسیر شیعه از آیه اکمال دین (آیه سوم سوره مائده) را قبول دارند؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . تحصیل اعتقاد به اصول دین و مبانی اسلام بر هر مسلمان، واجب است.
- [آیت الله نوری همدانی] کافر ، یعنی کسی که منکر خدا است یا برای خدا شریک قرار می دهد یا رسالت حضرت خاتم الانبیاء ، محمّد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله ) را قبول ندارد مگر اهل کتاب که درآخر مساله ذکر میشود و هخمچنین است اگر در یکی از اینها شک داشته باشد و نیز کسی که ضروری دین ، یعنی چیزی را که مسلمانان جزء دین اسلام می دانند منکر شود ، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است و انکار آن چیزبرگردد به انکار خدا ، یا توحید ، یا نبوت ، نجس می باشد و اگر ضروری دین بودن آن را نداند ، به طوری که انکار آن به انکار خدا یا توحید یا نبوت برنگردد ، بهتر آن است که از او اجتناب کنند . کفاری که مانند یهود و نصاری اهل کتاب می باشند و تا هنگامی که علم به ملاقات بدن آنها با یکی از نجاسات که ذکر شد و می شود حاصل نشده است ، اجتناب لازم نیست .
- [آیت الله بروجردی] کافر یعنی؛ کسی که منکر خدا است، یا برای خدا شریک قرار میدهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیاء محمّد بن عبدالله (ص) را قبول ندارد، نجس است و نیز کسی که ضروری دین (یعنی چیزی را که مثل نماز و روزهی مسلمانان جزءِ دین اسلام میدانند) منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است، نجس میباشد و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] کافر یعنی کسی که غیر معترف به خدا است، یا برای خدا شریک قرار میدهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیأ محمّد بن عبدا& را قبول ندارد، نجس است و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز وروزه مسلمانان جز دین اسلام میداند منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است نجس میباشد، و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر ذمّی هنگام خریدن زمین از مسلمان، شرط کند که خمس به او تعلّق نگیرد یا اصل تعلّق خمس به عهده فروشنده باشد، چنین شرطی, به جهت خلاف شرع بودن , نافذ نیست , اگر ذمّی پذیرفته که خمس زمین خریداری شده به عهده اوست؛ ولی شرط کند که فروشند ه مسلمان از طرف او بپردازد، چنانچه فروشنده مسلمان قبول کند که دّیّن و بدهکاری ذمّی را بپردازد، چنین شرطی نافذ است؛ ولی تا زمانی که مسلمان به شرط وفا نکرده، ذمّی ضامن خمس است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد، و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی بدون دلیل گفته کسی را قبول کند، ولی اگر از گفته غیر به عقاید دینی یقین پیدا کند در حکم به مسلمان بودن او کافی است، و در احکام دین باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند، یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید، که یقین کند، تکلیف خود را انجام داده است، مثلاً اگر عده ای از مجتهدین عملی را حرام می دانند، و عده دیگر می گویند حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند، آن را به جا آورد پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند، واجب است از مجتهد تقلید نمایند.
- [آیت الله علوی گرگانی] مسلمانی که منکر خدا یا پیغمبر شود یا حکم ضروری دین یعنیحکمی را که مسلمانان جز دین اسلام میدانند مثل واجب بودن نماز وروزه را انکار کند در صورتی که بداند آن حکم ضروری دین است مرتدّ میشود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانی که منکر خدا یا پیغمبر شود، یا حکم ضروری دین، یعنی حکمی را که مسلمانان جزء دین اسلام میدانند، مثلاً واجببودن نماز و روزه را انکار کند، در صورتی که بداند آن حکم ضروری دین است مرتد میشود.
- [آیت الله بروجردی] مسلمانی که منکر خدا یا پیغمبر شود، یا حکم ضروری دین یعنی حکمی را که مسلمانان جزء دین اسلام میدانند مثل واجب بودن نماز و روزه انکار کند، در صورتی که بداند آن حکم ضروری دین است مرتد میشود.
- [آیت الله اردبیلی] اگر احتمال صحیح داده شود که سکوت موجب میگردد که منکری معروف یا معروفی منکر شود و یا ستمگری تقویت گردد و یا ستمی بر مسلمانان تحمیل گردد یا چهره دین و عالمان دینی نزد مردم مخدوش گردد، اظهار حق و اعلام آن خصوصا بر عالمان و اجب است و سکوت جایز نیست.