آیا حرکت در کنه ذات وجود دارد یا نه؟
حرکت یعنی خروج شی از قوه به فعل. به عبارت دیگر حرکت یعنی شکوفا شدن استعدادهای یک شی. حرکت بر دو گونه است. حرکت در عَرَض و حرکت در جوهر.بازگشت حرکت عرضی نیز به حرکت در جوهر است. و مراد از جوهر، جوهر جسم است و جوهر جسم مرکب از جوهر ماده (هیولی) و جوهر صورت است. حقیقت صورت با صرف نظر از تعلق آن به ماده امری است مجرد و حرکت جوهری فی الواقع یعنی تعلق پی در پی و آن به آنِ صور به ماده به طوری که هر صورتی نسبت به صورت قبل از خود کامل تر است.
در حکمت متعالیه وجود حقیقتی است ذومراتب که اعلی مرتبه ی ان واجب الوجود و ادنی مرتبه آن ماده اولی (هیولی) است و بالاتر از هیولی جسم طبیعی است. لذا جوهر جسم یک نحوه از وجود است یا به عبارتی مرتبه ای از وجود است لذا در حکمت متعالیه گفته می شود که جسم، وجود سیال است یا به عبارتی مرتبه ای از وجود است که عین سیلان است در مراتب بالاتر وجود نیز تا آنجا که جسم حضور دارد حرکت و سیلان وجود دارد لکن از آن حیث که تعلق به جسم وجود دارد لذا گفته می شود که نفس از آن حیث که تعلق به جسم دارد متحرک است؛ لکن از حیث ذات مجرد و ثابت است.
بنابر حقیقه وجود که حقیقتی است واحد منزه از حرکت است؛ و تنها مرتبه ای از مراتب آن سیال است؛ و البته خود این مرتبه نیز در سیلان خود ثابت است.بنابراین حرکت خود مرتبه ای از وجود است ؛ونمی توان حکم یک مرتبه از وجود را به حقیقت آن سرایت داد
-----------------------
برای مطالعه بیشتر ر.ک:
- بدایه الحکمه و نهایة الحکمه؛علامه طباطبایی، و شروح این دو کتاب.
- دروس قوه و فعل اسفار، استاد شهید مرتضی مطهری.
