از دیدگاه قرآن، انسان‌ها چه تلقّی‌ای از فرجام خود دارند؟

از دیدگاه قرآن، انسان‌ها چه تلقّی‌ای از فرجام خود دارند؟
در یک نگاه کلّی، قرآن انسان‌ها را نسبت به آخرت دو دسته می‌کند: دسته‌ای از مردم، زندگی دنیا را دوست داشته و به ورای آن توجّهی ندارند و در حقیقت فرجام زندگی خود را در همین دنیا جست‌وجو کرده، خواستار عاقبت دنیوی‌اند. خداوند براساس نظم و تدبیر حاکم بر جهان، به بعضی از خواسته‌های آنان در این دنیا پاسخ داده است؛ امّا در سرای آخرت، سرافکنده و نکوهیده، وارد جهنم می‌شوند! در مقابل، کسانی هستند که طالب آخرت‌اند و ایمان دارند که پس از زندگی دنیایی، حیاتی ارزشمند و جاودانه وجود دارد و از این رو برای دستیابی به آن سعادت برین، در حدّ خود تلاش می‌کنند. به بیان دیگر، انسان‌ها یا دنیا خواه هستند یا آخرت طلب؛ خداوند در این دنیا، موانع را از سر راه این دو گروه برمی‌دارد تا آنان به حرکت و سیر خود ادامه دهند و ابزارها و وسایل کافی را نیز در اختیارشان قرار می‌دهد؛ ولی این دو گروه یک فرجام نخواهند داشت. آنان که دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهند، فرجام تلخی در انتظارشان است و آنان که آخرت را بر دنیا برتری داده‌اند، فرجام نیک و خوشی دارند. قرآن می‌فرماید: مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً. وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعی‌ لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً. کُلًّا نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّکَ وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً. انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی‌ بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلًا[1]؛ (هرکس خواهان [دنیای‌] زودگذر است، به زودی هر که را خواهیم [نصیبی‌] از آن می‌دهیم، آن‌گاه جهنم را- که در آن خوار و رانده داخل خواهد شد- برای او مقرّر می‌داریم و هرکس خواهان آخرت است و نهایت کوشش را برای آن بکند و مؤمن باشد، آنان [هستند] که تلاش آنها مورد حق‌شناسی واقع خواهد شد. هر دوی آنان را از اعطای پروردگارت مدد می‌بخشیم، و عطای پروردگارت [از کسی‌] منع نشده است. ببین چگونه برخی از آنان را بر برخی دیگر برتری داده‌ایم و قطعاً درجات آخرت و برتری آن بزرگ‌تر و بیشتر است). آیات یاد شده، بیانگر این حقیقت است که طالبان آخرت، عاقبت اندیش و آخر بین و دوستداران دنیا، نزدیک بین، دنیا اندیش و محدودنگر هستند. از این رو، بر حسب نظام تکوینی عالم، خداوند نتیجه کار و عمل هر کس را به اندازه خواسته‌اش به او خواهد داد؛ اما فرجام نیک از آنِ کسانی است که دورنگر و آخرت‌اندیش‌اند. گفت استر با شتر کای خوش رفیق‌   در فراز و شیب در راه دقیق‌ تو نیایی در سر و خوش می‌روی‌   من همی آیم به سر در چون غوی‌ من همی افتم به رو در هر دمی‌   خواه در خشکی و خواه اندر نمی‌ این سبب را بازگو با من که چیست‌   یا بدانم من که چون باید بزیست‌ گفت چشم من ز تو روشن‌تر است‌   بعد از آن هم از بلندی ناظر است‌ چون بر آیم بر سر کوهی بلند   آخر عقبه ببینم هوشمند  *** پس همه پستی و بالایی راه‌   دیده‌ام را وا نماید هم اله‌ هر قدم را از سر بینش نهم‌   از عثار و اوفتادن وا رهم‌ تو نبینی پیش خود یک دو سه گام‌   دانه بینی و نبینی رنج دام‌ یستوی الاعمی لدیکم و البصیر   فی المقام و النزول و المسیر[2] اسراء( 17)، آیات 21- 18 .. مثنوی معنوی، دفتر سوم، ابیات 1746- 1755.
 
محمدرضا کاشفی-سیدمحسن دیباجی، دفتر دوم(فرجام شناسی) پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، 1جلد، دفتر نشر معارف - قم، چاپ: یازدهم، 1383.