آیا انسان توانایی درک نعمت‌ها و عذاب‌های برزخ و قیامت را دارد؟

پاسخ اجمالی نیازمند ذکر چند امر است که عبارت اند از:   1. ادراک و شناخت به معنای آگاهی به واقعیت و یا راه پیدا کردن به واقعیت است. 2. انسان از چهار راه می‏تواند به این ادراک و شناخت دست یابد:الف: راه حس ب: راه عقل ج: راه دل و قلب (راه تهذیب و تزکیه) د: راه وحی و کتاب الاهی. 3. از دیدگاه معرفت ‏شناسی، راه حس ضعیف ‏ترین شناخت و بعد از آن، راه عقل و سپس راه قلب و بالاتر از همه، معرفت وحیانی است. 4. شناخت عقلی به معنای دانش مفهومی نسبت به حقایق ثابت است و یکی از راه ‏های رسیدن به واقع و ادراک آن است. 5. متعلّق ادراک ما (=مُدْرَک) یا موجوداتی هستند که دارای مقدار و اندازه هستند،اما مادی نیستند. (مجرد مثالی) و یا موجودات و معقولاتی هستند که حتی اندازه و مقدار هم ندارند (مجرد عقلی). 6. از نظر قرآن عقل یکی از حجّت ‏های الاهی است که قادر است برخی معارف و حقایق را درک کند و دین اسلام دریافت‏های او را معتبر و قابل قبول می ‏داند. 7. در شناخت قلبی که شناخت شهودی است، انسان حقایقی را می‏بیند و یا می‏شنود که دیگران از چنین شناختی محروم اند. آن کس که از طریق تزکیه ‏ی نفس و تطهیر دل، سلوک و شناخت خود را آغاز کرده و آن را به فرجام می‏رساند، قادر به شناخت اسرار عالم و ملک و ملکوت و جبروت خواهد بود و به مشاهده ‏ی الاهی نایل خواهد آمد.   امور فوق ما را به این نتیجه می‏رساند که: عقل ما توان درک برخی نعمت ‏ها و عذاب‏ های برزخی را دارد، البته نه به این معنا که قادر است ماهیت و کنه حقایق را به طور کامل درک کند؛ و لازمه ‏ی این سخن نیز انکار ادراک عقلی نمی‏باشد، بلکه عقل در خیلی از موارد در ادراکات خود نیازمند به وحی است، از جمله در شناخت کیفیت و چگونگی امور غیبی و برزخی از وحی کمک می‏گیرد.   در مورد سؤال فوق؛ مقدور بودن شناخت نعمت و عذاب ‏های برزخی توسط عقل، "شبیه" ادراکات منامیه(عالم خواب) و ادراک امور مجرد و مثالی در عالم خواب است که واقعاً قابل ادراک و آثار آن غیر قابل انکار است. 8. جهان هستی بر دو قسم است. محسوس (شهادت)، نامحسوس (غیب) و بخشی از جهان غیب در دست رس انسان ‏ها قرار می‏گیرد. 9. در آیات و روایات موارد فراوانی وجود دارد که خبر از نعمت ‏ها و عذاب ‏هایی می‏دهند که نه چشمی آنها را دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب کسی خطور می‏نماید.