آیا در عالم برزخ یا عوالم دیگر اذان گفته می شود؟ و اولین مؤذن در روز قیامت کیست؟

1. این که در عالم برزخ اذان گفته شود، در منابع روایی مطلبی در این باره وجود ندارد. 2. در روایتی از امام باقر (ع) آمده است: هنگام معراج پیامبر اکرم (ص)، که تمام پیامبران گذشته نزد او محشور شدند، جبرئیل به دستور خدا برای آنان اذان و اقامه گفت.[1] 3. اما این که در قیامت اذان گفته شود، در روایتی طولانی از حضرت پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که در قیامت، اذان گویان در این دنیا، اذان می گویند و با جزئیاتی که در روایت وجود دارد، آن کار، پاداشی برای اذان گویان است. قسمتی از متن حدیث که مربوط به پرسش بوده، چنین است: بلال حبشی می گوید: از رسول خدا (ص) شنیدم که می فرمود: «... وقتی روز قیامت فرا می رسد، و خداوند عزّ و جلّ مردم را در زمینی فراهم می‏آورد، فرشتگانی از نور را به سوی اذان گویان می فرستد که پرچم ها و علم ‏هائی از نور با خود دارند، و اسب هایی را به دنبال می‏کشند، که مهارهایشان از زَبَرجَد سبز [زُمُرُّد] است، و زین و خورجین ‏هایشان از مُشک ناب و بسیار خوشبو است؛ اذان گویان بر این اسب ها سوار می ‏شوند و بر پشت آنها می ‏ایستند، و فرشتگان مهار آن اسب ها را برعهده دارند؛ آن گاه مؤذّنان با بلندترین آواز خود ندای اذان سر می دهند...».[2] 4. آنچه را که از منابع روایی در این باره می توان فهمید؛ این است که مؤذنان در دنیا در آخرت نیز  جزو منادیان و مؤذنان خواهند بود. در این فرصت به دو نمونه از روایات اشاره خواهد شد: «یرْکَبُهَا الْمُؤَذِّنُونَ فَیقُومُونَ عَلَیهَا قِیاماً تَقُودُهُمُ الْمَلَائِکَةُ ینَادُونَ بِأَعْلَی صَوْتِهِمْ بِالْأَذَانِ ثُمَّ بَکَی بُکَاءً شَدِیداً حَتَّی انْتَحَبْتُ‏...»؛[3] رسول خدا (ص)فرمود: وقتی که روز قیامت فرا می­رسد، و خداوند متعال مردمان را در زمینی فراهم می‏آورد، فرشتگانی از نور را به سوی اذان گویان گسیل می­دارد که پرچم‏ها و علم‏هایی از نور با خود دارند، و اسبانی را یدک به دنبال می‏کشند، که مهارهایشان از زبرجد سبز است، و زین و خورجین‏هایشان از مشک ناب و بسیار خوشبو است، اذان گویان بر این اسبان سوار می‏شوند و بر پشت آنها بر پا می‏ایستند، و فرشتگان مهار آنها را می‏کشند، آن­گاه مؤذّنان با بلندترین آواز خود ندای اذان سر می­دهند... . «...عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) فِی حَدِیثٍ‏ یحْشَرُ بِلَالٌ‏ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ یؤَذِّنُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ- فَإِذَا نَادَی کُسِی حُلَّةً مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ»؛[4] امام صادق(ع) از پدر بزرگوارش نقل می کند که رسول خدا(ص) فرمود در روز قیامت بلال محشور می‌شود در حالی که بر شتری از شترهای بهشت نشسته و اذان می‌گوید أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وقتی که اذان گفت پیراهنی از پیراهن‌های بهشتی پوشانده می‌شود. بنابر این و با توجه به روایات وارده در این موضوع، به طور دقیق و قطعی نمی‌توان گفت اولین مؤذن در قیامت چه کسی است!، و به این مسئله در روایات تصریح نشده است. اما با توجه به روایت دوم، احتمال می‌رود که اولین مؤذن بلال باشد.   [1] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 10، ص 161 و 162، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق. [2] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 294،  نشر جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، 1404ق. [3] . ابن بابویه، محمد بن علی‏، من لا یحضره الفقیه‏، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 294، دفتر انتشارات اسلامی، قم‏، چاپ دوم، 1413 ق.‏ [4] . شیخ حر عاملی، ‏وسائل الشیعة، ج 5، ص 378، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، چاپ اول، 1409 ق.‏