قرآن نازل شد تا همة انسان‌ها از ظلمات جهل و نادانی به سوی نور رهنمون گردند.[1] همو رحمتی است از طرف خدای رحیم بر مؤمنین[2] که به آن عامل‌اند. در عین حال برای بدکاران ترس و هشدار را به همراه آورده است.[3] کتابی است که در آن هرچه موجب سعادت و شقاوت انسان‌ها است آورده شده[4] و جز پاکان کسی به حریم آن راه پیدا نمی‌کند.[5] پس برای دست‌یابی به این شفای امراض قلب[6]، هم درون را باید پاک کرد و هم به پاکان واقعی که در واقع صاحبان اصلی قرآن هستند، توسل جست و دامن آنها را گرفت تا بهره‌ای از قرآن برد.
پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و علماء دین‌شناسی که از چشمه جوشان دانش آنان خود را سیراب کردهاند و در واقع ادامه دهندگان راه آنان و ناشران علوم ایشان و نوّاب عام امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف هستند، وظیفة تفسیر و تعلیم معارف و علوم قرآن را به عهده دارند.
1 پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بیان کننده و مفسر قرآن:
خداوند متعال تبیین و تفسیر را در چندین آیه از قرآن، از وظائف پیامبر شمرده و فرموده: ما قرآن را نازل کردیم تا آن را بر مردم بیان و تفسیر نمایی.
(و أنزَلنا إلَیکَ الذِّکرَ لِتَبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إلَیهِم[7]؛ بسوی تو قرآن را نازل کردیم تا آن را بر آنها تفسیر و تبیین کنی.)
از طرفی در قرآن، خداوند متعال اطاعت از پیامبر را قرین اطاعت خویش شمرده[8] و فرموده که از امر و نهی او پیروی کنید. [9]
بنابراین یکی از وظایف پیامبر، تبیین و تفسیر قرآن است و بر مردم نیز واجب است در قول و عمل از او اطاعت کنند.
2 امامان رهبران جامعه و مفسران قرآن:
امامان معصوم علیهم السلام قرآن را تفسیر می‌کردند[10] و از دیگران نیز می‌خواستند که از آنها در مورد هر مسئله‌ای و مطلبی که میگویند شاهدی از قرآن بخواهند.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود به اهل بیت من چیزی را (به گمان خود) نیاموزید چرا که آنها آگاه‌ترین مردم هستند.[11]خدا در قرآن راسخون در علم را به عنوان افرادی که علم و دانش در وجودشان استقرار یافته و ریشه دوانده معرفی کرده است. و در تفسیر برهان بیشتر از 11 روایت نقل کرده که راسخان در علم پیامبر و اهل بیت او هستند.[12]
قرآن می‌فرماید: فَاسْئَلوُا أهلَ الذِّکرِ ...[13] ؛ از اهل ذکر سؤال کنید.) از امامان معصوم نقل شده که منظور از اهل ذکر ما اهل بیت هستیم و در کتاب کافی 9 روایت در این مورد ذکر شده است.[14] در جاهای دیگر قرآن (الذکر) را به عنوان قرآن معرفی کرده[15] و بدین ترتیب اهل بیت علیهم السلام اهل قرآن خواهند بود که در تفسیر قرآن باید به اهل آن رجوع کرد.
3 علماء دین‌شناس مخالف هوی و هوس، ناشران علوم ائمه علیهم السلام و مفسران قرآن:
امامان معصوم علیهم السلام همواره مردم را به علماء دین‌شناس که علم خود را در عمل به اثبات رسانده بودند ارجاع می‌دادند[16] و می‌فرمودند اگر این‌ها نباشند دین کهنه می‌شود و از بین مردم می‌رود[17].
به عنوان نمونه از امام صادق علیه السلام نقل شده که در مورد زرارة که یکی از یاران عالم و با وفای حضرت بود، فرمودند: ((خطاب به مردم) هرگاه حدیثی را خواستید به او رجوع کنید.)
امام صادق علیه‌السلام و امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نیز طبق حدیثی مردم را به علماء دین‌شناسی که عامل به علم خویش هستند، ارجاع داده و بر آنها واجب دانسته از آنها استفاده کنند.
خدا نیز وظیفة تبیین و تفسیر کتاب خویش را بر عهدة عالمان نهاده[18] و فرموده:
(و خدا پیمان گرفت از آنان که کتاب به آنها داده شده (عالمان) که حقایق کتاب آسمانی را برای مردم بیان کنید و کتمان نکنید.)[19]
نتیجه این که معصومین علیهم السلام و علماء دین‌شناس وظیفه تبیین و تفسیر قرآن را به عهده دارند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تفسیر تسنیم، آیت‌الله جوادی آملی، ج 1، ص 31 الی 241.
2 آموزش عقاید، مصباح یزدی، ج 2-1، ص 204 الی 378.
3 قرآن در اسلام، علامه طباطبایی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابراهیم/ 1، فرقان/ 1، مدثر/ 36.
[2] . یونس/ 57.
[3] . شوری/ 7.
[4] . نحل/ 89.
[5] . واقعه/ 79.
[6] . یونس/ 57.
[7] . نحل/ 44.
[8] . نساء/ 59.
[9] . حشر/ آیه 7.
[10] . حر عاملی، وسائل‌الشیعة، داراحیاءالتراث العربی، 1391 ه . ق، ج 1، ص 291، باب 23 و ج 1، ص 327، باب 39.
[11] . کمال‌الدین و تمام النعمه، ص 253، باب 23.
[12] . به نقل از قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیة، چاپ ششم، 1372، ج 3، ص 88.
[13] . نحل/ 43 و انبیاء/ 7.
[14] . ر.ک کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1388ه ق، ج 1، ص 210-212 .
[15] . حجر/ 19.
[16] . ر.ک حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 18، ص 104 و 105.
[17] . ر.ک همان، ص 103.
[18] . ر. ک جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، نشر اسراء، چاپ سوم، 1381، ج 1، ص 132.
[19] . آل عمران/ 187.
