انسان در یک نگرش، دارای سه بعد است: بعد اعتقادات و باورها، بعد اوصاف و اخلاق، و بعد اعمال و کردار، مطلبی را معتقد می شود، به خلقی متخلق می گردد و عملی را انجام می دهد. بنابراین، اگر انسان معتقد باشد هر آنچه از او صادر می گردد زنده و همراه اوست و او در برابرش مسؤول است، و اگر بر این باور باشد که روزی به همة اعمال، اخلاق و عقاید او رسیدگی می شود، قهراً چنین انسانی خود را هر آن در برابر محکمه عدل الهی حاضر می بیند و آگاه است که خداوند مراقب اوست و از او حساب رسی خواهد کرد. مراقب کسی است که رقبه و گردن می کشد و ناظر بر کار دیگری است؛ چنان که در جلسه آزمون مراقبان گردن می کشند و تمام رخدادهای آزمون شونده را زیر نظر می گیرند.
به انسان دستور داده اند مراقب شؤون ظاهر و باطن خودباشد؛ یعنی نفس خود را زیر نظر بگیرید و از آن حساب رسی داشته باشد. در این صورت اگر خلاف بیش از صواب‌ها باشد باید نقصان را جبران کرد و اگر صواب‌ها بیشتر باشد باید شکر گزاری کرد؛ ضرورت مراقبت برای آن است که انسان موجودی است که هر آن احتمال سقوط دارد و از یاد قیامت فاصله می گیرد. خدای سبحان به پیامبر گرامی اسلام(ص) سفارش اکید دارد: (فلا یصدّنّک عنها مَن لا یؤمِن بها واتّبع هوئهُ فترْدی) طه/16؛ [زنهار مردمی که به قیامت ایمان ندارند و پیرو هوای نفسند تو را از آن روز هولناک باز ندارند و غافل نکنند وگرنه هلاک خواهی شد.] هوای نفس انسان را هم از توجه به مبدأ باز می دارد و از عنایت به معاد.
اعتقاد به معاد گرچه از نظر قرآن ضروری است و برای فرزانگان ضرورت خضوع در برابر آن را به همراه دارد، لیکن بیشتر مردم گرفتار بیم و امیدند و تا ضرورت پاداش و کیفر مطرح نباشد تن به ایمان و عمل صالح نمی دهند. از این رو بت پرستان حجاز که به وجود خداوند و خالقیّت او اعتقاد داشتند، ولی به معاد ایمان نداشتند، به راهزنی و آدم کشی فخر می کردند. مهم ترین عامل باز دارندة بشر از معاصی خدا همان ایمان به مسؤولیت در قیامت است؛ یعنی ایمان به محکمه عدل و داد و یاد آن صحنة هولناک کیفر الهی. وقتی یاد قیامت از جان انسان رخت بربست وی گرفتار هلاکت می شود و در عذاب دردناک گرفتار خواهد آمد: (لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب) ص/26؛ [چون روز حساب را فراموش کردند به عذاب سخت معذب خواهند شد.]
مولی الموحدین علی(ع) می فرماید: (ذهَب المُتذکِّرون وبقی النّاسون أو المُتناسون) (نهج البلاغه، خطبه 176)؛ [از اصحاب خاص رسول خدا(ص) آنان که به یاد معاد بودند رخت بر بستند و گروهی مانده اند که یاد قیامت از یادشان رفته، یا قیامت را از یاد خود برده اند.] گروهی که معرفتشان اندک است می پندارند تحقق وعدة قیامت بسیار دور است، اما آنان که مظهر صفات خدایند و از غیب آگاهند آن را نزدیک می بینند: (إنّهم یَرونُه بعیداً ونَراه قریباً) معارج/67. اولیای الهی هم اکنون از عذاب جهنم هراس دارند و هراس کنونی سبب می شود که در قیامت شعله آتش را نبینند و صدای زفیر و شهیق جهنم را نشنوند: (لا یَسمَعون حَسیسها وهم فی ما اشتهتْ أنفسهم خالدون لا یحزنهم الفَزعُ الاکبر وتتلقّیهم الملائکة هذا یومکم الّذی کُنتم توعَدون) انبیا/102103؛ [آنان هرگز صدای جهنّم را نشنوند و هیچ گاه فزع اکبر و هنگامه بزرگ قیامت محزونشان نخواهد ساخت.] امیر مؤمنان(ع) در این زمینه می فرماید: (اکرَم أسماعَهم أن تسمع حسیس نارٍ أبداً) (نهج البلاغه، خطبة 183)؛ [خدای سبحان گوش آنان را گرامی داشت از این که صدای جهنم را بشنوند.] از این رو هرگز صدای دوزخ هر چند مرحله ضعیف آن را هم نمی شنوند.
www.eporsesh.com
