سیره احتجاجی رسول خدا(ص) این بود که در بحثهای عقلی هرگز از مقدمات وهمی و خیالی استمداد نمی‌جست و در بحثهای کلامی، درباره ملل و نحل، از متشابهات کتب آسمانی انبیای سلف(ع) یاری نمی‌گرفت، زیرا انسانی که عقل ممثّل است، در احتجاجهای معقول از عقل تجاوز نکرده، به وهم و خیال تنزل نمی‌کند و در استدلالهای منقول هم از محکمات وحی تجاوز نکرده، به متشابهات آن نمی‌پردازد.
تنزل از مبادی عقلی به مقدمات وهمی و خیالی، و تجاوز از محکمات آسمانی و تمسک به متشابهات آن، کار کسی است که یا دارای عیب علمی است و یا دارای نقص عملی. چنین احتجاج کننده‌ای که در مقام استدلال ضعیف بوده یا گرفتار سوء استفاده از جهل دیگران است، با استمداد ازمقدمات وهمی و یا متشابهات می‌خواهد کمبود فکری را در معقول یا منقول جبران کند و یا بر اثر ضعف فکری و جهل مستمعِ قاصر که به خیال و وهم ازیک سو و به متشابهات از سوی دیگر نزدیکتر است فرصت را مغتنم شمرده، مغالطه کند.
رسول اکرم(ص) که از نظر بینش، عقل ممثّل و از نظر کشش وکوشش و منش، عدل ممثل است هرگز از مقدمات خیالی و وهمی و نیز از متشابهات استعانت نمی‌جوید تا در استدلالها، رقیب را از پای در آورد، بلکه هم شرایط احتجاج کننده را کاملاً رعایت می‌کند و هم سطح ادارک مخاطب را بالا می‌آورد تا از وهم و خیال رهیده، حق بین و حق خواه گردد و نیز از فریفتگی به متشابهات وارسته، به هسته مرکزی استدلال عقلی یا نقلی برسد.
آیت الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن کریم ج 9 (سیرة رسول اکرم در قرآن)
www.payambarazam.ir
