در این خصوص نیاز است به چند نکته دقت کنیم تا فلسفه وجود جهنم همانند حکمت وجود بهشت نمایان گردد:
وجود بهشت و جهنم، از نعمت‌های بزرگ الهی است و فوائدی چند بر آن مترتب است:
1- اکثر انسان‌ها از ترس جهنم گناه نمی‌کنند یا به شوق بهشت، فرمان الهی را اطاعت می‌نمایند . بسیار کم هستند افرادی که خدا را برای خود عبادت کنند. بنابراین قرار دادن بهشت و جهنم عین لطف و کرامت حق تعالی است، کاری حکیمانه و ناشی از صفت حکمت خدا می باشد.
متکلمان اسلامی این مطلب را طبق قاعده لطف اثبات می کنند. قاعده لطف بیان می دارد که اگرکسی امر به کاری کرد و در عین حال می داند که مأمور آن فرمان را بدون تحقق امری دیگر انجام نخواهد داد، بر شخص امرکننده عقلا واجب است که برای تحقق خواسته اش آن امر را محقق کند و گرنه نقض غرض خواهد کرد که کاری غیر حکیمانه است.
اگر شخصی، فردی را به میهمانی دعوت کند و از دعوت خود هدفی داشته باشد و از طرف دیگر بداند که آن شخص انسان محترمی است و بدون کارت دعوت به مهمانی نخواهد رفت، با وجود دانستن این مسئله برایش کارت دعوت نفرستد ، همه ، کار او را غیر عاقلانه و غیر حکیمانه خواهند دانست، چرا که با دست خویش دعوت از آن فرد را برای آمدن به میهمانی بی اثرکرده، خود را از رسیدن به هدفی که از دعوت آن شخص داشت، بازداشته است.
در این مورد ( فلسفه خلقت بهشت و جهنم ) همین گونه است ، به این معنی که خداوند از خلقت انسان هدفی داشته که آن هدف، تکامل وجودی آن هاست. از طرف دیگر با علم کامل به ساختار وجودی انسان می داند که او بدون وجود تشویق ها و تهدید های بسیار به سوی این هدف نخواهد رفت. بسیار کم هستند افرادی که بدون تشویق و تهدید ، با اختیار خود به سوی کمال پیش بروند ، بنابراین عقل و حکمت ، حکم می کند که خدا تشویق ها و تهدیدها را در برنامه تربیتی انسان بگنجاند و گرنه نقض غرض از خلقت انسان پیش خواهد آمد.
بهشت و جهنم عبارتند از تشویق و تهدیدی که گفتیم.
2- برای پاداش دادن به صالحان و نیکوکاران و مجازات مجرمان و ظالمان به دلایل مختلفی دادگاه ها و مراکز دنیوی کافی و جامع نیست. با توجه به حکمت و عدل الهی لازم بوده دادگاهی جامع و به دور از نواقص و کاستی های دنیوی وجود داشته باشد تا به افراد نیکوکار و متقی پاداش و افراد ستمکار در آن جا مجازات شوند.
3- بهشت و دوزخ ، تجسم اعمال نیک و بد انسان ها است. انسان و هر موجودی که دارای اختیار است ، به طور طبیعی دارای اعمال و صفات و نیک و بد خواهد شد. این عالم ظرفیت تجسم یافتن این اعمال را ندارد؛ یعنی صورت واقعی اعمال نیک و بد در این عالم نمایان نمی شود. این جا عالم ماده است و حجاب مادی روی تمام اعمال انسان ها کشیده است. زشتی واقعی و باطنی اعمال بد و پاکی و نورانیت اعمال نیک در این عالم هویدا نمی شود ؛ پس نیاز به عالم دیگری است که صورت های واقعی اعمال نمایان شود که آن عالم آخرت است . تجسم واقعی اعمال نیک و بد ، بهشت و دوزخ است.
